Mundarija kirish 3 bob. So‘zning funksiyasi

Akam keldilar ?

T

R

고모는 산골에 가세요? (“별이 된 도깨비 누나”, 김정환 68 bet)

T

Ammam qishloqqa ketadilar?

Berilgan misollarda Akam va 고모는 (ammam) so‘zlari so‘roqni olmagan tarkibiy qism bo‘lib, unlaring ohangi pasayadi va ular rema hisoblanadi. Keldilar va 가세요 (ketadilar) so‘zlari tema hisoblanadi va ularning ohangi ko‘tariladi.

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, tema hamda remani aniqlashda ohangning ko‘tarilishi va pasayishi illokutiv funksiya (so‘zlash jarayonida fonetik xususiyatlarning o‘zgarishi) bajaradi. Bu, albatta, yuqoridagi misollarda ko‘rsatib o‘tilganidek, so‘roq gaplar so‘roq olmoshlari, so‘roq yuklamalarining ishtirokisiz tuzilganda vujudga keladi. Illokutiv funksiya esa remani aniqlashda alohida ahamiyat kasb etadi.

Stilistik jihatdan shakllangan neytral nutqda tema remaga nisbatan ustuvor ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari, bu jarayonda tema ton balandligi bilan farq qiladi, remaga esa fraza urg‘usi tushadi. Ekspressiv-bo‘yoqdor gapda rema jumla boshida keladi, shu bilan birgalikda, fraza urg‘usini ham yo‘qotmaydi. Masalan:

Sobir (rema) Toshkentga (tema) ketdi.

나는 (rema) 뒷자석으로 (tema) 갔어요. (“별이 된 도깨비 누나”, 김정환 81 bet)

Men (rema) orqaga (tema) o’tirdim.

Shunday qilib, gapning aktual bo‘laklarga bo‘linishining asosiy omili so‘z tartibi va ohang hisoblanadi.