Mundarija kirish 3 1-bob. Valyuta munosabatlari va kurs siyosatining nazariy asoslari 5

2-rasm. AQSh dollari indeksi va AQSh dollarining so’mga nisbatan o’rtacha oylik almashuv kursi²³
Jumladan, dollarning qiymati Buyuk Britaniya funtiga nisbatan 5,9 foizga, Xitoy yuaniga nisbatan 7,5 foizga, Rossiya rubliga nisbatan 16,2 foizga, Janubiy Afrika randisiga nisbatan 19,1 foizga va Argentina pesosiga nisbatan 96 foizga o’sdi. Buni AQShda investitsion faollikning tiklanishi va FRT tomonidan pul- kredit siyosatining normallashtirilishi hisobiga joriy yil yakunlari bo’yicha so’nggi 10 yil mobaynida kuzatilgan eng yuqori o’sish ko’rsatkichi bo’lishi to’g’risidagi kutilmalar bilan izohlash mumkin.
O’zbekiston moliya bozori xalqaro moliya bozorlariga kuchli integratsiya qilinmagan bo’lsa-da, tashqi savdo hamkor mamlakatlar milliy valyutalari kurslari orqali dollar indeksining o’zgarishi milliy valyuta – so’mning almashuv kursiga ma’lum muddat kechikish bilan ta’sir ko’rsatadi.
2018 yilning 10 oyida valyuta almashuv kursi dinamikasi iqtisodiyotning fundamental faktorlari va tashqi omillar, jumladan, iqtisodiy agentlarning inflyatsion va devalvatsion kutilmalari, to’lov balansi joriy hisoblar hisobvarag’ining holati va xorijiy valyutadagi kreditlarga bo’lgan talabning oshishi ta’sirida vujudga kelgan talab va taklif holatidan kelib chiqqan holda shakllanib, o’zining o’rtacha qiymatidan deyarli uzoqlashmadi.
Mazkur davrda dunyoning aksariyat rezerv valyutalari hamda mamlakatimizning savdo hamkorlari milliy valyutalari kurslari AQSh dollariga nisbatan qadrsizlanishiga qaramasdan, milliy valyuta almashuv kursi oldingi yillarda kuzatilgan doimiy devalvatsiya tendentsiyasidan farqli ravishda turli xil yo’nalishdagi dinamikaga ega bo’ldi (3-rasm).
2018 yilning yanvar-iyul oylarida valyuta kursi dinamikasi asosan mavsumiy omillar ta’sirida shakllandi. Bunda yanvar oyida eksport tushumlari va xalqaro pul o’tkazmalari hajmining nisbatan kam bo’lganligi sharoitida milliy valyuta almashuv kursi 8139 so’m/dollardan 8247 so’m/dollargacha pasaydi.
Shu bilan birga, mart-iyul oylarida eksport va xalqaro pul o’tkazmalaridan valyuta tushumlarining oshishi natijasida so’mning almashuv kursi teskari dinamikaga ega bo’lib, birinchi avgust holatiga 7781 so’m/dollargacha qadri oshdi.
Bundan tashqari, chet el valyutasidagi kreditlar hajmining tez sur’atlarda o’sishi va dollarlashuv darajasining pasayishi ichki valyuta bozoridagi xorijiy valyutaga bo’lgan talabning qisman qondirilishiga xizmat qildi. Shuningdek, milliy valyutadagi muddatli va jamg’arma depozitlar hajmining oshishi ham so’m almashuv kursining shakllanishiga ta’sir ko’rsatdi.