Mundarija kirish 1 bob. “O'tgan kunlar'' romanida milliy qadriyatlarning badiiy

Sultonxon

Akbarali Hakimjon

CHo’lpon sultonxonu poshshaxonlar misolida eski	urf-odatlar va
udumlarning fojeaga olib borishini, ma’naviy hayotning ^1 Қуронов Д. Чўлпон насри поэтикаси. – Тошкент: Шарқ, 2004. – 211-б.	toboro buzilib

borayotganini, kundoshlik o’tiga chidamay xiyonat botqog’iga botib borayotgan ayollarning taqdirini ko’rsatadi. Zebi misolida esa sharq ayoli haq-huquqlarining toptalishi, ayol qismatining manfur kishilar qo’lida ado bo’layotgani yorqin tasvirlanadi. Zebining o’zi-da, taqdirga tan bergan o’zbek ayoli. U kundoshlariga dilini ochib quyidagilarni aytadi: “qiz bolaning peshonasi qursin! O’zi xohlab erga tega olarmidi? Meni otam shu qari odamga berdi deb koyiyman: munga bermasa kimga berardi? O’zim suygan yigitga berarmidi, qalay? Tantiligi tutib ketganda eshonboboga berib yuborardi... U mundan beshbattar! Xo’sh, mingboshining o’zi odamlar aytganday juda xunuk va badbashara odammi? Albatta, ko’p erkaklardan xunukroq... O’lgudek qo’pol... Ammo lekin dunyoda undan ham xunuk, undan ham qo’pol erkaklar bor-ku! Munga bermasalar, o’shalardan biriga ham bermas edilar, deb kim ayta oladi? Hech kim!”

Zebi CHo’lpon qalamida erksiz, ojiz, mazluma ayol sifatida tasvirlanadi. Qizning endigina barq urgan sevgi hislari o’sha davrning qoloq odatlari ostida kunpayakun bo’ladi. Boshqa hech bir o’rinda yozuvchi O’lmasjon haqida so’z yuritmaydi. Endi mingboshining to’rtinchi xotiniga aylangan munglig’ Zebining “O’zim suygan yigitga berarmidi” degan armoni orqali ilojsiz insonning o’ziga o’zi taskin berayotganini tushunamiz. Zebi eridan ham qo’pol, undan-da xunuk va qo’pol erkaklar ham bor, deya o’zini yupatadi. O’lmasjon haqida boshqa biror o’rinda so’z bormasligi sababi, yozuvchi alg’ov-dalg’ov bo’layotgan davrda, siyosiy va ma’naviy hayot izdan chiqqan jamiyatda inson muhabbatining taqdiri ijobiy yakunlanmasligiga ishoradir.
Romanda bir emas, bir necha sevgi uchburchaklari borki, bu uchburchak modellari voqealar rivojining sur’ati, mantig’i va yo’nalishini belgilaydi. Yozuvchi qahramonlari o’rtasidagi ziddiyatlarni “sevgi uchburchagi” asosida yuzaga chiqaradi, voqealar ana shu kolliziyalar natijasida yuzaga kelib rivojlanadi va yakuniga yetadi. Masalan, Miryoqub, xotini, noyib to’raning xotini va Marya m obrazlari ham beshburchakni tashkil qilgan.