Mumtoz so’Z” 2011 Zamonaviy o’zbek tili: Sintaksis

Savol va topshiriqlar

1.Lisonning yaxlit sistemaviyligini izohlang.

2.Lisoniy sathlar hamkorligini qanday tushunasiz?
3.Umumiy ma’no bilan xususiy ma’noni bog‘lovchi bo‘g‘in nima?
4.Lisoniy-sintaktik qolip nutqda qanday voqelanadi?
5.Sintaktik sath birligi voqelanishida sathlar hamkorligi qanday?
6.Sintaktik sath birligi voqelanishida leksik sath ustuvorlashuviga misol keltiring.
7.Sintaktik sath birligi voqelanishida morfologik sath ustuvorlashuviga misol keltiring.


9–BO‘LIM


PUNKTUATSIYA


Tayanch tushunchalar


nuqta, so‘roq belgisi, undov belgisi, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, ko‘p nuqta, tire, qavs, qo‘shtirnoq

Tinish belgisi – yozma nutqni to‘g‘ri, ifodali, mantiqli bayon qilishda, uni ixchamlashtirishda xizmat qiluvchi, yozma nutq qismlarining o‘zaro mazmun munosabatlarini ko‘rsatuvchi muhim yozuv vositasi. Ular quyidagilar: nuqta (.), so‘roq belgisi (?), undov belgisi (!), vergul (,), nuqtali vergul (;), ikki nuqta (:), ko‘p nuqta (…), tire (–), qavs ( () ), qo‘shtirnoq (“”).

Nuqtaning ishlatilishi. Nuqta quyidagi o‘rinda qo‘yiladi:1) tinch ohang bilan aytilgan darak, buyruq va undov (his-hayajon) gapdan keyin: Oltin kuz fasli kirib keldi. Darslarni o‘z vaqtida tayyorlab yurgin. Koshki, uning kuchi yetsa. 2) birinchi qismida nuqta, ko‘p nuqta, undov yoki so‘roq belgisi bo‘lgan ko‘chirma gap o‘rtasida kelgan muallif gapidan keyin: “Men hozir jo‘nayman, – dedi u. – Siz esa yarim soatlardan keyin yo‘lga chiqing”. 3) qisqartirilgan ism va familiyaning birinchi harfi yoki qismidan keyin: M.Ism. (Mirzakalon Ismoiliy). 4) sanash yoki ayrim fikrning qismini ifodalagan va oy, kun, yilni bir-biridan ajratish uchun qo‘llangan raqam yoki harfdan keyin: 27.09.2002 kabi. Qavsga olingan manbadan oldingi gap oxiridagi tinish belgisi o‘z o‘rnida saqlanadi va qavsdan keyin hech qanday tinish belgisi qo‘yilmaydi: Ketdi. (A.Qah.) Shuningdek, sarlavhadan keyin (darak gap bo‘lsa) nuqta qo‘yilmaydi. Lekin sarlavha birdan ortiq mustaqil sodda gapdan tuzilgan bo‘lsa, oldingilaridan keyin nuqta qo‘yilib, oxirgisidan keyin qo‘yilmaydi: Gap. Sodda gap