Muhammed ikbaldagi mumkin inson shaxs-i komil at muhammed ikbal

Mukammal Inson
Ko'rinib turibdiki, Topçu ham, Iqbol ham harakat va o'zlik haqida o'xshash fikrlarni ilgari surdilar. Annemari Shimmel
Iqbolning nafs va Xudoga yuzlanish o'rtasidagi munosabatini komil inson tushunchasi bilan izohlaydi. U atomda Ego kuchi
borligini aytganda, u harakat haqida gapiradi. Bu Alloh taologa harakatdir: “Tirik Ollohni anglash va U bilan ijodiy muloqot
o‘rnatish uchun maxluq Unga yaqinlashib, o‘zini Unga o‘xshatishga harakat qilishi kerak. Chunki, hadisda aytilishicha, Alloh
taolo insonni o‘z suratida yaratgan. Iqbol oÿzining yangi “Asror-i hudi” masnaviyi bilan bu insoniy tasavvurning shakllanishida
katta xizmat qildi. Bunday hudi, 'Ego' 'Men' har bir mavjudotga xosdir; “Har bir atomda Ego kuchi bor” (...) Hudi (Ego) ning
oÿsib borayotgan va ortib borayotgan ohangi insonda kamolot darajasiga yetguncha borliqning barcha tovush darajalaridan
oÿtadi. Bu erda, o'z dunyosida, inson oliy, chunki u eng ko'p qadamlar bilan o'zida pastga tushadi (...) Inson; U komil
insonda, mo'min va payg'ambarda o'zining eng yuqori cho'qqisiga etadi, mo'min kamolotning oliy darajasiga ergashishi
shart» (SHIMMEL, 1990: 37). Iqbol ham Topchu kabi harakatga ahamiyat beradi. Uning fikricha, chegaralanish, olamning
chegaralanganligi haqidagi g‘oya inson ongini harakatga to‘sqinlik qiladi. "Eshitish mumkin bo'lgan va tushunarli vaqt va
makon o'rtasida chegara borligi haqidagi fikr bizni hayratda qoldiradi. Bizningcha, bu ma’noda cheklilik inson ongini harakat
qilishdan to‘suvchi to‘siqdir” (IKBAL, 1984: 181). Inson ongining statiklashuvi, olamning barqaror va inertligi fan taraqqiyotini
to‘xtatadi. Iqbolning so'zlariga ko'ra, Tusiy harakat g'oyasi tufayli matematika sohasida ming yil davom etgan sukunatni
birinchi bo'lib buzgan (IKBAL, 1984: 182).
Haqiqat darajalari o'z-o'zini anglash darajasiga qarab farq qiladi. O'z tabiati shundayki, u boshqa egolarga moslashishga
qodir bo'lsa-da, u o'zini o'zi boshqaradi va o'zidan boshqa har qanday egoni istisno qiladigan maxsus shaxsiy ta'sir doirasiga
ega. Bu erda egoning yagona haqiqati yotadi. Shu nuqtai nazardan, nafs nisbatan kamolotga erishgan inson yaratuvchi
ilohiy qudrat qalbida chinakam o‘rin tutadi va shu tariqa, uning atrofidagi narsalarga qaraganda ancha yuqori haqiqat
darajasiga ega bo‘ladi” (IKBAL, 1984: 103). Iqbol,
Iqbol “ego”lar orasida insonni boshqa joyda ko'radi. Biroq, u buni "haqiqat" tushunchasi bilan bog'laydi.
17.04.2022, 13:27
lutfibergen.blogspot.com/2013/04/muhammed-ikbalde-insan-i-kamil.html
5/10
Machine Translated by Google

---

SHAXS-I KOMIL AT MUHAMMED IKBAL | Lutfiy
Bergen
insonni kamolotga erishishga qodir yagona mavjudot sifatida tushunadi: “Inson Qodir Tangri yaratgan jamiki maxluqotlar ichida yagona
mavjudotdirki, u o‘z Yaratganning bunyodkorlik hayotida ongli ravishda ishtirok etishga munosib va qodirdir. Yaxshiroq dunyoni tasavvur qilish va mavjud
dunyoni bo'lishi kerak bo'lgan tarzda shakllantirish kuchi bilan jihozlangan bo'lib, undagi ego tobora yangi va keng qamrovli bo'lib borayotgan shaxsga
foyda keltiradi (ÿKBAL, 1984: 103-104). Shimmel ta'kidlaydiki, Iqbolning hodi-ego haqidagi tushunchasi ko'pincha noto'g'ri tushuniladi. Bu ajablanarli
emas. Chunki tushuncha g‘urur va takabburlik ma’nosida qo‘llangan bo‘lsa, Iqbolga ko‘ra, tushuncha axloqiy va metafizik qadriyatdir (SCHIMMEL, 1990:
41). Shunga ko'ra, Ego doimo rivojlanib, Xudoga yaqinlashadigan kuchdir.
17.04.2022, 13:27
lutfibergen.blogspot.com/2013/04/muhammed-ikbalde-insan-i-kamil.html
6/10
Tasavvufda qalb ham ilohiy ekanligi qabul qilingan. Bu fikr Okifning baytlarida shunday aks etgan: “Fayz-i Rabboniy
yerdan va osmondan toshib oqganda / Qalbing zohirdir-zar-i nura-nur-i Yezdoniy”. she'rlar.
Alloh taolo zotidan qanchalik komillik zohir bo‘lsa, g‘aybda ham shunchalik komillik bordir. Yakuniy ilohiy kamolotga
erishishning yo'li yo'q. Ya’ni, Alloh taolo O‘z huzurida o‘ziga belgilab qo‘ygan hech bir kamolotga erishmay turib, yakuniy
kamolotga erishib bo‘lmaydi” (CILÎ, 1998: 60). Cîli Alloh taoloning komilliklarining cheksizligini ifodalaydi. U insonning o'zi
bu komillikka yo'l topa olmasligini aytganga o'xshaydi. Inson bu kamolotga yetishi uchun o‘zini Olloh taoloning zohiriga
ochmog‘i lozim: “Agar insonda ilohiy zohirdan shunday bir zohir bo‘lsa, “Ilmga yetmaslik – anglashdir”, deydi (...).
Biroq G‘olibning “Terci-i burma”sida tasavvufiy fikr boshidan oxirigacha hukmronlik qiladi. G‘olib Dede she’rini “Ey til” deb
boshlaydi va insonning ich-ichiga botgan jihatini chuqurlashtiradi. Okif esa insonning ich-ichiga botgan chehrasiga
qisqacha to‘xtalib o‘tgandan so‘ng, she’rning oltinchi baytidan o‘zining yerdagi mavqei haqida o‘z qarashlarini bayon
qiladi. Okif fikricha, olam insonning qulidir. Insonning tabiat ustidan hukmronligi bunga guvohdir. Bu suverenitetning o'zi;
u yer osti va yer usti dunyo va erda hukmronlik qilayotganini qisqacha ko'rsatadi (kashf qilish, qayta shakllantirish,
o'zgartirish, ixtiro va qurilish va boshqalar). Shunday qilib, Okif insonni o'zi yashayotgan dunyoga baholar ekan, G'olib
«ismlar bilan o'ylamang; U ismlarning egasidir”. Shayx G‘olib odamlar va narsalar o‘rtasidagi munosabatlarga tasavvuf
nuqtai nazaridan qaraydi. G‘olib Dedaning fikricha, eng muhimi, insonning Alloh nazdidagi qadri. Shuning uchun odam
Liboslaringizni echib, dengizga sho'ng'ing; va u dengizda suzish vasvasasiga tushmang. Dengizda suzib yurgan odam
mag'rur emas. Bu dengizda o'ling! Alloh dengizida o'lganlar mutlaq pok hayotdan mamnundirlar" (CILI, 1998: 61). Iqbolning
ham shu talqinga mos misralari bor: “Jinni qalbim meni tinch qo‘ymaydi/ Borligim simobdek harakatdan iborat/ Ismim
to‘lqin, dengiz g‘uvullaydi menga!/ Girdap halqalari to‘siq bo‘la olmaydi” (ÿKBAL) , 1988: 57). Iqbolning bu misra va
iboralari so‘fiylik tushunchalari ichidan chiqqan hayqiriq bo‘lsada, boshqa tomondan, tasavvufga yangicha mazmun
berishga ham moyildir. Iqbol eski so‘fiylikning “o‘z o‘rnida qulagan umidsiz insoniy modellarini” tanqid qiladi. Iqbolning
so‘fiylik tanqidi so‘fiylik tanqidi sifatida maydonga chiqmaydi. O‘mer Chakirning maqolasida Mehmet Akif Shayh Galip
bilan taqqoslanadi. Bu qiyos Okifning tasavvufga qarshi tutgan pozitsiyasini ko‘rsatadi: “Mavleviy tafakkuri uning shaxsiyati
bilan birga san’atini ham yoÿuradi. Okifda esa mavleviylik umuman tasavvufda birinchi o'rinda emas. Hatto Mehmet Akif
ham ba’zan eski turk adabiyotini “tasavvufga to‘la” deb tanqid qiladi (ÇAKIR, 2012: 741). Chaqirning fikricha,
har ikki shoir
ham insonni Allohning siri deb biladi. “Inson yaratilishi bilan Allohning yerdagi noibidir va ahsen-i kalendar siriga egadir.
Alloh taoloning xalifasi bo‘lish, Allohning sifatlaridan ba’zi ko‘rinishlarga ega bo‘lishdir”.
So‘fiylik madaniyatiga ko‘ra, “Inson Allohning zoti, sifatlari va amallari eng mukammal shaklda namoyon bo‘ladigan mavjudotdir”.
Darhaqiqat, Iqbol: “Tabiatni bilish Xudoning fe’l-atvorini bilishdir. Tabiatni tadqiq qilish va tadqiq qilish asnosida biz Mutlaq
Mohiyatga biroz yaqinlashishga harakat qilamiz. Bu ibodatning yana bir turidir” (IKBAL, 1984: 84). Esrar-i Hodi: Islomiy