Muhammadyoqub ostonaqulov budjet hisobi

BIRINCHI B O ‘U M
M U Q A D D IM A
B I R L N C H I B O B .
B U D J E T H 1 S O B 1 N I N G P R E D M E T I V A U S L U B 1
1. B U D J E T H I S O B I N I N G P R E D M E T I
Davlat budjeti har yili mamlakat Oliy Majlisining sessiyasida ko ‘rib 
chiqiladi va tasdiqlanadi. Davlat budjctida milliy daromadning katta qismi 
markazlashtiriladi. U taqsimlanadi va ishlab chiqarishni kengaytirish va 
boshqa ijtimoiy ehtiyojlami qondirish uchun yo‘naltiriladi. Bulam ing 
hammasi davlat budjeti daromadlari o ‘z vaqtida to‘la kelib tushishini va 
budjet mablagMarining maqsadli sarflanishini taqozo qiladi. Buni to‘g ‘ri 
tashkil qilingan davlat budjeti ijrosi jarayonining buxgalteriya hisobigina 
ta’minlashi mumkin.
Budjet hisobi davlat budjeti ijrosining buxgalteriya hisobidir. 
Budjet hisobi davlat budjeti ijrosi bilan bog‘liq b o ‘lgan ham m a 
operatsiyalarni qamrab oladi va m azkur ijro jarayonida budjetning 
holatini tavsiflashni ta’minlaydi. B udjet hisobi orqali xalq x o ‘jalig i 
hamma tarm oqlarining davlat budjeti bilan o ‘zaro aloqasi aks 
ettiriladi. Buxgalteriya hisobi vositasida bank m uassasalaridagi 
hisobvaraqlarda budjetning pul m ab lag ‘lari, darom adlari va xara- 
jatlari, hisob-kitoblardagi m ablag‘lar, budjet ijrosi jaray o n id a tashkil 
qilinadigan fondlar va zaxiralar ham da budjet tashkilotlarining m oddiy 
qiym atliklari aks ettiriladi. B udjetning darom adlari, xarajatlari va 
pul mablagMari, budjet ijrosi jaray o n id a ularning harakati ham da 
budjetdan m oliyalashtiriluvchi tashkilotlarning moddiy qiym atliklari 
budjet hisobining bevosita obyektlari hisoblanadi.
Mahalliy budjetlami, respublika budjetini va m am lakatning, 
umuman davlat budjetini daromadlar va xarajatlar bo‘yicha rejasining 
bajarilishini o ‘z vaqtida, toMa va aniq qayd qilishni ta’minlash budjet 
hisobining vazifasi hisoblanadi.
Budjet ijrosi jarayoni-davlat budjeti ijrosi buxgalteriya hisobining 
predmetidir. Davlat budjeti ijrosining buxgalteriya hisobi yordam ida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m am lakat barcha mustaqil budjetlarining ijrosi hisobi va budjet 
tashkilotlari xarajatlari smetalari ijrosining hisobi amalga oshiriladi.
2. B U D J E T H I S O B I N I N G O B Y E K T L A R I
Budjetning daromadlari va xarajatlari budjet hisobining asosiy 
obyektlari bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun ham ulaming budjet ijrosi 
jarayonining ayrim bosqichlaridagi hisobi muhim ahamiyatga ega.
Davlat budjeti daromadlari iqtisodiy mazmuni bo‘yicha:
1) yuridik shaxslardan tushgan mablag‘lar;
2) jism oniy shaxslardan tushgan mablagMarga boMinadi.
Davlat budjeti daromadlari budjetga tushish tavsifi bo‘yicha:
1) soliqlar sifatidagi tushumlar;
2) nosoliq tushumlarga b o ‘linadi.
Davlat budjeti daromadlari ulaming hisoblanish va kelib tushish 
davrlari b o ‘yicha:
1) hisoblangan daromadlar;
2) kassa daromadlariga boMinadi.
D a v la t b u d je tin in g h iso b lan g an d a ro m a d la ri. Budjetning 
kassa organiga kelib tushguniga qadar davlat soliq hamda moliya 
organlari tom onidan hisoblanishi kerak boMgan darom adlar d av lat 
b u d je tin in g h iso b lan g an d a ro m a d la ri, deb ataladi. Davlat soliq va 
m o liy a organlarida hisoblangan daromadlarning faqat tezkor hisobi 
o lib boriladi.
D avlat budjetining kassa darom adlari. Budjetning bankdagi 
schyotlariga haqiqatda kelib tushgan daromadlar davlat budjetining kassa 
d aro m adlari, deb ataladi. Kassa daromadlari budjetning daromad qismining 
bajarilish darajasini belgilaydi. Shuning uchun ham budjet daromadlarining 
tushumida faqat kassa daromadlari bo‘yicha baho beriladi.
D av lat budjetining k assa xarajatlari. Budjetning bankdagi 
schyotlaridan budjetda ko‘zda tutilgan xarajatlargagina mablag‘ beriladi. 
B udjet mablagMari naqd pul sifatida hamda pulsiz hisob-kitoblar yoMi 
bilan berilishi mumkin. Budjetning bankdagi schyotlaridan bank 
m uassasalari tomonidan berilgan summalar davlat budjetinin g kassa 
x a ra ja tla ri, deb ataladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D avlat budjetin in g haqiqiy x a ra ja tla ri. Budjet mablag'lari 
hisobidan haqiqatda qilingan xarajatlar summasi hamda hisoblangan 
yoki haqiqatda qilingan, ammo hali to‘lanm agan xarajatlar davlat 
budjetining haqiqiy x a ra ja tla ri deb ataladi. Budjetning haqiqiy 
xarajatlari moliya organlarida hisobga olinm aydi. Haqiqiy xarajatlar 
hisobi faqat bu xarajatlarning paydo bo‘lish joylaridagina, ya’ni budjet 
tashkilotlarida va xo ‘jalik yurituvchi subycktlarda olib boriladi.
Moliya organlari kassa xarajatlari haqidagi m a’lumotlami bank 
muassasalaridan, haqiqiy xarajatlar haqidagi m a ’lumotlami esa budjet 
tashkilotlaridan va xo'jalik yurituvchi subyektlardan oladi.
Hisoblangan va kassa daromadlar, kassa va haqiqiy xarajatlar budjet 
ijrosi jarayonining turli bosqichlarini tavsiflaydi. M oliya organlari budjet 
ijrosini kassa daromadlari va xarajatlarida qayd etadi.
3 . B U D J E T T A S N 1 F I N I N G A N A L I T I K
H I S O B D A G I A H A M I Y A T I
Davlat budjeti ijrosida qatnashuvchi barcha organlarda davlat 
budjetining daromadlari va xarajatlarini hisobga olish asosida budjet 
tasnifi yotadi. Budjet tasnifi davlat budjetini tuzish, k o ‘rib chiqish, qabul 
qilish hamda ijro etish maqsadida budjet m a’lumotlarini bir tizimga solish 
uchun foydalanish va u budjet m a’lumotlari xalqaro tasnif tizimlarining 
aynan shunday m a’lumotlari bilan qiyoslanishini ta ’minlash maqsadida 
davlat budjeti tuzilmasiga kiruvchi budjetlar darom adlari va xarajatlarini, 
shuningdek uning taqchilligini moliyalashtirish manbalarini guruhlash 
hisoblanadi. Budjet tasnifi hamma budjetlami bir yagona davlat budjetiga 
jam lash imkoniyatini yaratadigan asosiy tashkiliy funksiyani amalga 
oshirishuvchi hujjatgina bo‘lib qolmay, u katta iqtisodiy ahamiyatga 
ham egadir. Tasnifda davlat budjeti daromadlari va xarajatlari bir xil 
alomatlari bo‘yicha guruhlanadi va ular boMinmalar deb yuritiladi. 
Bo‘limlar, paragraflar, boblar va moddalar budjet tasnifi bo‘linmalari 
hisoblanadi.
Budjet tasnifi qonunchilikda belgilangan tartibda 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. 
Turli darajadagi budjetlar yagona budjet tasnifi k o ‘rsatkichlari doirasida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shakllantiriladi va ijro etiladi, y a’ni tasnif obyektlariga berilgan 
guruhlashtirish kodlari bo‘yicha daromadlar va xarajatlar guruhlanadi.
Budjet tasnifi:
1) budjet daromadlari;
2) budjet xarajatlarining vazifa jihatidan;
3) budjet xarajatlarining tashkiliy;
4) budjet xarajatlarining iqtisodiy;
5) davlat budjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasniflarini 
o ‘z ichiga oladi.