Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fizika 715-21-guruh talabasi

Velosipedchining to’siqqa urilgandagi o’zining harakatdagi holatini saqlashi

Boshqa sanoq tizimlariga nisbatan o’zining tinch holatini yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatini saqlay oladigan sanoq sistemalari Inersial sanoq sistemalari deb ataladi

Inersial sanoq sistemalarida Nyutonning birinchi qonuni bajariladi.

Hozir Nyutonning birinchi qonunini ham ko’rib chiqamiz

Nyutonning 2-qonuniga oid tajriba

Gorizontal stol ustida harakatlanadigan m massali aravachani olaylik. Aravachaga D dinamometrni mahkamlab, dinamometrning ikkinchi uchiga G‘ g‘altakdan o‘tkazilgan ip orqali P pallachani osamiz. Dinamometrning ko‘rsatishlariga qarab, aravachaga ta’sir etayotgan F kuchni aniqlash mumkin. 1. Pallachaga shunday yuk qo‘yaylikki, aravacha ushlab turilganda dinamometrning ko‘rsatishi, deylik, F1 = 0,1 N bo‘lsin. Aravachani qo‘yib yuborganimizda, u s = 1 m masofani t1 = 4,5 s da bosib o‘tsin. U holda (1) formuladan aravacha olgan tezlanish a1 ≈ 0,1 m/s2 ekanligini topamiz (≈ – taqriban, ya’ni yaxlitlangan qiymat belgisi). 2. Pallachadagi yuk massasini oshirib, aravachaga ta’sir etayotgan kuchni F2 = 0,2 N qilib olaylik. U holda aravacha 1 m yo‘lni t2 = 3 s da bosib o‘tganligini aniqlash mumkin. Bunda aravachaning olgan tezlanishi a2 ≈ 0,2 m/s2 bo‘ladi. 3. Kuch F3 = 0,3 N deb olinganda, aravacha 1 m yo‘lni t3 = 2,5 s da bosib o‘tadi. Uning olgan tezlanishi esa a3 ≈ 0,3 m/s2 ga teng bo‘ladi. Tajriba natijalaridan ko‘rinadiki, aravachaga ta’sir etayotgan F kuch necha marta ortsa, aravacha olgan a tezlanish ham shuncha marta ortadi a ~ F