Müəllimin peşəkar bacarıqları təlim prosesində şagirdlərin öyrənmə fəaliyyətini stimullaşdıran amil kimi

1.2. Müəllim peşəkarlığının inkişaf etdirilməsinin əsas yolları

Müəllimin peşəkarlığı təhsil sistemində əsas tələbatdır. Bunla bağlı müxtəlif struktur planları hazırlanmışdır, lakin peşəkarlığın inkişafı ən çox fərdi olaraq müəllimin özündən asılıdır. Bunla bağlı müəllimin peşəkar olması üçün inkişaf etdirməli olduğu əsas yollar bu bölmədə qeyd edilib.
İlk olaraq müəllim peşəkarlıq yolunda irəliləməsi üçün şagirdə qarşı açıq fikirli və obyektiv olmağı bacarmalıdır. Müəllim ilk növbədə açıq və uzaqgörən olmaqla şagirdlərin davranışlarını və uğurlarını qiymətləndirərkən qərəzsiz davranmalıdır. Bundan əlavə, müəllim mümkün qədər emosional münasibət və düşüncələr altında olmamalı, sinifdəki bütün şagirdlərdən bərabər məsafədə olmalı və bunu sinifdə hiss etdirməlidir [12].
Müəllim, şagirdlərin gözləntilərini və ehtiyaclarını nəzərə alaraq tədrisi yerinə yetirmə bacarığını inkişaf etdirməklə peşəkarlıq əldə edə bilər. Kurikulum proqramında müəllimin nə etməli olduğu göstərilsə də, müəllim dərs planlarından uzaqlaşmadan şagirdlərin maraq və ehtiyaclarını nəzərə almalıdır. Məsələn, ibtidai siniflərdə təhsil alan və orta təhsil imtahanlarına hazırlaşan şagirdlər üçün əlavə dərsliklər, istiqamətləndirici işlər, onların gələcəyi daha yaxşı görməsinə şərait yaradan görüşlər və s. Onu təşkil etməklə şagirdlərin gözləntilərini qarşılamağı bacarmalıdır [8].
Təhsillə bağlı problemləri elmi metodlarla tədqiq edə bilmək bacarığını təkmilləşdirməklə müəllim peşəkarlığını artıra bilər. Müəllim təhsil sistemində və buna uyğun olaraq sinif mühitində daimi problemlərlə üzləşəcəyini bilir və elmi metoda uyğun həll yollarını axtarır. Məsələn, sinifdə oxuma və anlamada geri qalan şagirdlərin fiziki və ya psixoloji çatışmazlıqlarının ola biləcəyini nəzərə alaraq, bu şagirdlərin sinif daxilində və xaricində qarşılaşdıqları problemləri müəyyən etmək lazımdır. Şagirdlərin qarşılaşdıqları problemləri müəyyən etdikdən sonra onlar üçün mümkün həll yolları hazırlamalı və bu təklifləri sınayaraq ən uyğun həll yolu tapmağa çalışmalıdır [6].
Təhsildə fərdi fərqləri nəzərə alaraq tədrisi təkmilləşdirmək lazımdır. Peşəkar müəllim bilir ki, sinifdə hər bir şagirdin özünəməxsus qabiliyyətləri var, önəmli olan bu istedadları şagirdlərdə aşkar etmək və onların qabiliyyətlərinə uyğun istiqamətləndirməkdir. Əks halda, şagirdin sinifdə keçirilən hər hansı dərsdən çox irəlidə və ya geri qalmasını müəllim şagird üçün mənfi cəhət kimi şərh etməməlidir. Məsələn, şagird riyaziyyat dərslərində bir az ləng ola bilər, lakin bədən tərbiyəsi və ya musiqi dərslərində yaxşı ola bilər. Bu səbəbdən müəllimin müəyyən dərslərdə istədiyi uğuru göstərə bilməyən şagirdlərə qarşı mənfi qərəzləri olmamalıdır [8].
Yeniliklərə və inkişaflara açıq, davamlı olaraq özünü yeniləyə bilən müəllim olaraq formalaşdırmaq peşəkarlıq üçün əsas şərtdir. Ətrafdakı dəyişikliklərdən ən çox və tez təsirlənəcək qurum, şübhəsiz ki, məktəbdir. Müəllim heç vaxt bu dəyişikliklərə arxa çevirə və ya biganə qala bilməz. Məsələn, məktəb mühitinə çox yaxından təsir edən kompüterə qarşı müəllim kimi bilik baxımından daim şagirdlərindən öndə olmalıdır. Bunun üçün müəllim oxumalı, kurslara getməli, bilmədiyi fənləri soruşmalı, tədqiqatçı olmalıdır.
Sosial dəyişiklikləri başa düşmək və şərh etmək bacarığı peşəkarlığın önəmli faktorudur. İdeal və ya effektiv müəllim yaşadığı mühitə və cəmiyyətə uyğunlaşmalıdır. Bu səbəbdən də xidmət etdiyi mühitdə baş verəcək dəyişiklikləri yaxından izləməli, bu dəyişiklikləri cəmiyyətin anlaya biləcəyi şəkildə izah etməli və şərh etməli, cəmiyyətin müsbət istiqamətdə dəyişməsinə və tərəqqisinə kömək etməlidir. Başqa sözlə desək, müəllim onlara cəmiyyətin dəyişikliyə məruz qalacağı çətinlikləri asanlıqla aradan qaldırmağa kömək etməlidir.
Təhsil texnologiyasındakı inkişafları yaxından izləmək lazımdır. Bu gün müasir təhsil sistemlərini formalaşdıran sosial, iqtisadi, texnoloji və təhsil şəraiti dəyişmişdir. Təhsil xidmətlərini daha geniş auditoriyaya daha keyfiyyətli şəkildə çatdırmaq üçün müasir təhsil texnologiyasının bütün imkanlarından səmərəli istifadə etmək lazımdır. Bu imkanlardan istifadə etməklə təlim-tədris mühitini yaxşılaşdırmaq, təhsilin keyfiyyətini artırmaq və təhsil xidmətlərinin əhatə dairəsini genişləndirmək mümkündür. Bu səbəbdən də idarəçilər, təhsil işçiləri və müəllimlər tərəfindən bu istiqamətdə yeniliklərin və inkişafların monitorinqi və həyata keçirilməsi zəruridir.
Müəllim dərsdə istifadə edə biləcəyi kompüterdə, internetdə, kodoskopda, proyeksiya aparatında, qeyri-şəffaf proyektorda (epizoskop) və digər tədris texnologiyalarında özünü daim yeniləməlidir. Şübhəsiz ki, bu məsələlərlə bağlı keçiriləcək konfranslarda iştirak etməlidir, kitablar, jurnallar, CD-lər və s. resursları izləməyi bacarmalıdır. Bunun üçün müəllimlərin maaşları, kurs haqları və digər sosial imkanlar bugünkü şəraitə uyğun səviyyəyə çatdırılmalıdır.
Tədqiqat xarakterinə malik olmaq müəllimin peşəkarlığı üçün əhəmiyyətlidir. Tədqiqat müəllimin ən çox gördüyü və ya etməli olduğu rollardan biridir. Çünki sinifdə müəllim izah edəcəyi mövzuları, ona verilən suallar və ya faydalı olacağını düşündüyü mövzuları araşdırmaq üçün özünü hazır və həvəsli hiss etməlidir [10].
Müəllimin şagirdlərdən gözləntiləri ilə şagirdlərin uğuru arasında yüksək korrelyasiya var. Bu səbəbdən müəllimlər şagirdlərinin uğur qazanacağına inanmalı və onların uğur qazanmasına dəstək olmalıdırlar. Araşdırmalar göstərib ki, müəllimin şagirddən gözləntiləri yüksək olanda şagird daha çox öyrənir. Bloom öyrənmə ilə bağlı eksperimental tədqiqatında hər bir şagirdin ehtiyac duyduğu zaman və əlavə öyrənmə imkanları verildikdə məqsədyönlü öyrənmə səviyyələrinə çata bilməsini vurğulamışdır. Bu baxımdan aşağıdakı nəticəyə gəlmək olar. Müəllim necə izah edəcəyini bildikdən və şagirdi müvəffəqiyyət qazanacağına inandırdıqdan, ona kömək etdikdən sonra bütün şagirdlər uğur qazanacaqlar. Əslində, bu prinsip ustalıqla öyrənmənin əsasını təşkil edir. Yuxarıdakı siyahını daha da uzatmaq olar. Bunlar peşəkar müəllimin malik olmalı olduğu ümumi xüsusiyyətlər kimi təsvir edilə bilər. Sinif mühitində müəllimin bunlarla yanaşı bəzi xüsusiyyətlərinin də olduğunu söyləmək olar. Bunlar odur ki, yaxşı müəllim yaşadığı cəmiyyəti, mühiti, dünyanı bilməlidir. İnsan psixologiyasının mütəxəssisi olmaq, cəmiyyətin istəklərini bilmək, yeniliklərə, dəyişikliklərə, texnoloji tərəqqilərə və fərqli mədəniyyətlərə həssas olmaq kimi ümumiləşdirilə bilər. Peşəkar müəllimin arzu olunan xüsusiyyətlərini aşağıdakı başlıqlar altında toplamaq mümkündür:

• 
  Səbirli davranır və emosiyalarını nəzarətdə saxlayır.
  
• 
  Fərqli inanclara, baxışlara və qruplara hörmətlə yanaşır.
  
• 
  Geyiminə, təmizliyinə və nizam-intizamına diqqət yetirir.
  
• 
  Özünü inkişaf etdirməyə və tənqidə açıqdır.
  
• 
  Şəxsi problemləri ilə sinfi və məktəbi məşğul etmir.
  
• 
  Müvəffəqiyyətə fokuslanaraq şagirdin uğur qazanmasına dəstək olur.
  
• 
  Düşüncələri və davranışları ilə şagirdlərə nümunə olur.
  
• 
  Şagirdlərə qarşı mehriban, tolerantdır.
  
• 
  Sinifdə konstruktiv və tərbiyəvi nizam-intizam yaradır.
  
• 
  Şagirdlərə, valideynlərə və ətraf mühitə təsir etməkdə müvəffəqiyyətlidir.
  
• 
  Sinifdə liderlik keyfiyyətinə sahibdir.
  
• 
  Problemlərdən şikayət etmək əvəzinə həll yollarını tapmağa çalışır.
  
• 
  Sinifdə səlahiyyəti təmin edir, sinfi qrup şəklində cəzalandırmır, cəzaları fərdi şəkildə verir.
  
• 
  Verilən ev tapşırığını izləyir və yoxlayır.
  
• 
  Təhsil elmlərinin əsas anlayışlarını tanıyır və öyrənməyi asanlaşdırır.
  
• 
  O, yaxşı müşahidəçidir, daim özünü yeniləməyə çalışır.