Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

7.3.4. Объектлар ва уларнинг муносабатлари 
Ҳар қандай ахборот тизими бизни ўраб турган ҳақиқий дунёнинг у 
ёки бу томонини, ёки бўлмаса, баъзида таъкидланганидек, муаммо соҳасини 
акс эттириши керак. Биз объектлардан ташкил топган, бизни ўраб турган 
дунёни идрок этамиз, уларни инсон, айрим етарлича барқарор 
хусусиятларининг 
йиғиндиси 
бўйича 
объектларнинг 
мажмуалари 
(синфларига) гуруҳлайди, уларга ном беради. Масалан, реал дунёда аниқ 
1.47 

---

218 
иқгисодий тизимлар бор, аммо «умуман» иқтисодий тизимлар йўқ. 
«Иқгисодий тизимлар» тушунчаси бирор-бир маънода бир турли реал 
объектларнинг бутун бир синфини таърифлайди. 
Муаммоли муҳит вақг бўйича ўзгаради, бу объектларнинг 
хусусиятларини ўзгартиришда, янги объектларни пайдо бўлиши ва 
эскиларини йўқолишида ўз аксини топади. Бу ўзгаришлар ҳодисалар 
натижасида содир бўлади. Ҳодисаларнинг вақгли изчиллиги жараённи 
ташкил қилади. 
Ҳар қандай ахборот тизими ҳақиқий моҳият сифатида объектнинг ўзи 
билан эмас, балки уларни белгили акс эттирилиши — идентификатори 
билан ишлайди. Белгили идентификаторнинг асосий вазифаси — объектни 
бир хил турдаги объектлар гурухидан ажратиб олишдир; Объектнинг 
идентификатори, умуман айтганда, объектнинг хусусиятлари ёки худди шу 
сингари у ёки бу синфга тегишлилиги ҳақидаги- ҳеч қандай ахборотга эга 
бўлмаслиги мумкин. 
Масалан, 11591 — «хизматчининг табели рақами»— рақамли 
идентификатор бўлиши мумкин. Бу иденти-фикатор хусусиятларни баён 
қилмайди, уларни қўшимча беришга тўғри келади. 
Объект объект ҳақидаги ёзувни тўлиқроқ баён қилади, у, одатда, бир 
объектни бир турдаги объектлар орасида бошқасидан фарқлашга имкон 
берувчи объект— белганинг идентификатори ва хусусиятлар (атрибутлар) 
идентификаторлари (миқдори)дан иборат бўлади. Масалан, баъзи бир 
ташкилотлар 
хизматчиси 
ҳақидаги 
ёзув идентификатор сифатида 
хизматчининг 
табел 
рақамига 
ва 
маълумотларнинг 
хизмати 
хусусиятларининг идентификатори (миқцори) сифатида кўриб чиқиладиган 
лавозими, иш ҳақи, имтиёзлар каби элементларидан иборат бўлади. 
Таъкидлаш керакки, объект ва хусусиятлар тушунчаси нисбийдир. 
Агар гап хизматчи ҳақида кетаётган бўлса, унда лавозимни хизматчининг 
хусусияти сифатида тушуниш табиийдир. Аммо агар гап лавозим ҳақида, 
масалан, лавозимий йўриқномалар ҳақида кетаётган бўлса, унда 
лавозимнинг ўзи хусусиятларга эга бўлган объекг сифатида бўлади. Хусусан, 
айрим матнларда хизматчининг табел рақами лавозим сифатида кўриниши 
мумкин. 
Шу боис муаммо муҳитларини ахборотли акс эттиришда (5. 13-расм) 
объект ва уларнинг хусусиятлари эмас, балки объектнинг муносабатлари 
хақида гапириш мумкин (баъзида зарур), чунки ушбу ҳолда ёзувдаги барча 
идентификаторларни махсус ажрагилган объектга мўлжаллаб эмас, балки 
симметрик кўриб чиқиш мумкин. Кейинроқ кўрганимизда бу, маълумотлар 
базасига реляцион нуқгаи назардан мос келади. 

---

219 
Реал дунёда ахборотни акс этгиришда объектнинг муносабатлари 
кдндай микдорий нисбатларда амалга оширилиши мумкинлиги ғоятда 
муҳимдир. Объектларнинг муносабатлари қандай категорияга киришини аниқ 
ҳис этиш тегишли маълумотлар ўртаеидаги алоқани эҳтимол бўлган 
харакгери ҳакдца хулоса қилишга имкон беради. Муаммо соҳани ахборотли 
акс эттиришда бу томонни қайд этиш маълумотлар моделларининг то-
монларидан 
бирини 
белгилаб 
беради. 
Биргйна 
объектлар 
муносабатларининг характери қотйб қолган бир нарса эмаслигини 
таъкидлаш муҳимдир. У ўзгариши мумкин ва бу ҳолда маълумотлар 
элементлари ўртасидаги алоқаларнинг характери ҳам ўзгаради, у маълумотлар 
банкининг ҳам жисмоний, ҳам мантиқий тузилишига муҳим таъсир 
кўрсатипш мумкин. Маълумотлар ўртасидаги алоқалар характерининг 
мураккаблашуви уларни ишлаб чиқиш дастурларйни мураккаблаштиради.