Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

7.3.3. МБТни таркибий қисмлари ва уларни мантиқий 
 ташкил қилиш 
Энг умумий кўринишда маълумотлар банкининг асосий вазифаларини 
қуйидагача шакллантириш мумкин: муаммо соҳанинг худди ўхшаш 
ахборотли акс эттирилиши, фойдаланувчиларга керакли маълумотлар 
сақланиши янгиланиши ва берилишини таъминлаш. Ҳар қандай 
маълумотлар банкининг таркибий қисмлари маълумотлар базаси бошқариш 
тизими (МББТ), маъ-лумотлар базасининг маъмурията, амалий дастурий 
таъминланишдан иборат бўлади. Бу тасдиқ 1.46-расмда келтирилган. 
Маълумотлар базасини бошқариш тизимининг фаолият юритиши 
маълумотлар базасини ташкил қилишни икки жисмоний ва мантиқий 
даражаларда олиб боришга асосланган. Бу икки даража маълумотларни 
ташкил қилишнинг иккита жиҳатига мос келади: маълумотларни ЭҲМ 
хотирасида сақлаш нуқтаи назаридан жисмонийга ва маълумотларда амалий 
дастурлардан фойдаланиш нуқгаи назаридан мантиқий бўлинади. 
Маълумотлар 
базасини 
мантиқий 
ташкил 
қилиш 
фойдаланувчиларнинг 
тизимдаги 
маълумотларни 
ташкил 
қилишига 
қарашини белгилайди, улар баъзи бир муаммо соҳанинг ҳолатини акс 
этгаради. Шуни таъкидлаш керакки, умумий ҳолатда маълумотларни 
жисмоний ва мантиқий ташкил қилишнинг тузилишлари мос келмаслиги 
мумкин. 
Маълумотларни 
мантиқий 
ташкил 
қилишнинг 
расмий 
таърифланишини баъзида маълумотларнинг модели ёки чизмаси деб 
аталади. 

---

216 
Жисмоний ташкил қилиш ҳақида гап кетганда, шуни таъкидлаш 
керакки, эслаб қолувчи мухигда маълумотларни ташкил қилишнинг кўпгана
турли хилдаги усуллари мавжуд, улар ёрдамида баъзи бир моделларнинг 
мослигини таъминлаш мумкин. 
Маълумотлар базасинининг 
администратори 
1.46-расм. Маълумотлар базасининг таркибий қисмлари 
Маълумотлар базаси ҳақидаги энг умумий тасаввур қуйидагилардан 
иборат: маълумотлар базаси (date base) — бу, ЭҲМнинг ташқи хотирасида 
сақланадиган маълумотларнинг катта ҳажмининг мажмуасидир; маълумотлар 
базаси 
«интеграциялашган» 
бўлади, 
яъни 
турли 
хилдаги 
фойдаланувчиларнинг 
ахборотли 
заруриятларини 
таъминлаш 
учун 
мўлжалланган ўзаро боғлиқ маъ-лумотлар мажмуасидан иборат бўлади, 
фойдаланувчилардан ҳар бири маълумотларнинг алоҳида, эҳтимолли 
ҳамкорликда фойдаланиладиган қисмига муносабатга эга бўлади. 
Маълумотлар базаси билан ишлаш ёки пакетли тартибда, ёки реал вақг 
тартибида терминалдан узоқлашиши билан амалга ошади. Маълумотлар 
базаси тизимининг тузилиши 1.47 -расмда берилган. 
Шундай қилиб, маълумотлар базаси — бу, ЭҲМ хотирасида 
сақланадиган ва муаммо соҳа ҳолатини акс эттирувчи, махсус тартибда 
ташкил 
қилинган 
ўзаро 
боғланган маълумотларнинг мажмуидир. 
Маълумотлар 
базаси яна айрим фойдаланувчиларнинг ахборотли 
заруриятларини таъминлаш учун ҳам мўлжалланган. 
Маълумотлар 
базаси 
Амалий 
дастурлар пакети 
Маълумотлар базасини 
бошқариш тизимлари 
Маълумотлар 
базаси 
Амалий 
дастурлар 
пакети 

---

217 
Муаммо соҳа ҳақидаги маълумотларнинг ягона базасини яратиш 
қийин ва ҳозирга вақгда замонавий ЭҲМ хотираси ҳажмининг етарлича 
бўлмаслиги сабабли амалда бажариш мумкин эмас. Унга нафақат ушбу 
факгор тўсқинлик қолади. Амалда кўпгана маълумотлар базалари 
ишлатишларнинг чекланган сони учун лойиҳалаштирилади. Битта ЭҲМда, 
қоидага кўра, бир неча хилдаги маълумотлар базаси яратилади. Вақг ўтиши 
билан турдош вазифаларни бажариш учун мўлжалланган баъзи бир 
маълумот базалари, агар бу бутун ҳисоблаш мажмуасининг иш 
унумдорлигани оширишга кўмаклашса, бирлаштирилиши мумкин. 
Маълумотлар базасини яратилиши маълумотларни интеграциялашуви 
ва 
маълумотларни 
марказлашган 
ҳолда 
бошқариш 
имкониятини 
таъминлайди.