Muallif: Fazliddin O‘taganov

 
intoq
(nutq bilan bog‘liq) nutqi yo‘q narsa va predmetlarni nutq egasi sifatida jonlantirish 
usulidir; masalan, badiiy asarda ot ham so‘ylaydi („Alvido, Gulsari", 
Ch. Aytmatov), 
Qo‘zichoq va bo‘ri 
bahs yuritadi („Bo‘ri bilan qo‘zichoq", 
ertak). 
Erkin Vohidovning „Aruz va barmoq" she’rida ular o‘rtasidagi nifoq jonlantirishning ikkinchi usuli 
vositasida quyidagicha badiiylashtiriladi; ular o‘zlarining “jonli qiyofalari" bilan jonlanadi: 
Aruziy barmoqni
Barmoq uni ko‘hna –
To‘pori, deydi.
Xarobasan, der,
Sen pastsan, men sendan – 
Arobasan, der,
Yuqori, deydi.
Parvozlar asrida. 
Giperbola 
(grekcha „huperbole" – 
mubolag‘a) – 
mubolag‘a 
(arabcha – 
lof urish, bo‘rttirish)
da
 
san’atkor tasvirlanayotgan shaxs, predmet, voqea-hodisalarni boshqalaridan ajratib ko‘rsatish, diqqatini jalb 
qilish maqsadida judayam 
bo‘rttirib
tasvirlaydi. Masalan, shu vosita asosida yaratilgan mifologik 
(afsonaviy) obrazlarni ko‘plab uchratish 
(Dev, Ajina, Iblis; Gerakl, Prometey, Ram, Ilya Muromes) 
mumkin. 
Ular shu qadar bo‘rttirilgan mubolag‘a bilan tasvirlanadiki, ularning real qiyofasini shartli suratda tasavvur 
qilish mumkin. „Alpomish"da: 
Shomurti yoqalab har yoqqa ketgan,

---

16 
Ichida sichqonlar bolalab yotgan,
Izidan tushgan pishak oltoyda yetgan.. (Qushquloq) 
Odam tushmas uning aytgan tiliga,
Besh yuz quloch arqon yetmas beliga.
Bu qalmoqdir Qalmoqlarning ravishi,
Oh ursa olamni buzar tovushi,
To‘qson molning terisidan kovushi... (Ismi aytilmagan
) 
Adabiyotshunoslikda bu san’atning uch xil ko‘rinishi borligi qayd qilingan: 
1. Tasvirdagi bo‘rttirishni aql qabul qilsa-da, lekin hayotda u uchramaydi. Bu 
tablig‘ 
(arabcha 
katta, 
kuchli 
ma’nosini beradi) deb yuritiladi: „Olganing oltin, ko‘zlaganing kumush bo‘lsin", „Tuproq olsang – 
oltin bo‘lsin" kabi. 
Masalan,
Qamarg‘a buyla tosh o‘lg‘och havola,
Bo‘lub qalqon aning olida hola. 
Ko‘rub anjum yog‘arni ul ushoq tosh,
Taharrukdin o‘g‘irlab har taraf bosh. 
Ushoq tosh aylabon gardun yuzin resh,
Nechukkim qullalar hamun yuzin resh. 
Falak har lahza garchi bosh o‘g‘urlab,
Yer uzra yog‘dururg‘a tosh o‘g‘urlab. 
Jafo toshiki holo charx etar fosh,
Hamonokim tuganmaydur hamul tosh. 
Izohi: Farhod tog‘ning toshlarini yo‘nar ekan, uning metinidan uchgan toshlar borib oyga tegarkan. Oyga 
toshlar shu xilda otilavergach, u atrofdagi gardishini o‘ziga qalqon qilib oladi. Yulduzlar bunday ushoq 
toshlarning yog‘ishini ko‘rib o‘z boshlarini har tarafga olib qochar edilar. Cho‘qqilardan sahroning yuzi 
ilma-teshik bo‘lganday, ushoq toshlar ham osmon yuzini g‘alvir qilib yuborgan edi. Ayni vaqtda osmon har 
nafas boshini olib qochgani bilan yer yuziga qayta yog‘dirish uchun tosh o‘g‘irlar edi. Taqdir – falak jafo 
toshini yog‘dirishdan haligacha to‘xtamaganining sababi ham hali o‘sha yig‘ib olgan toshlarning 
tugamaganidir. 
2. Tasvirdagi aqlga sig‘maydigan, behad orttirish, inson tafakkuri mantig‘iga to‘g‘ri kelmaydigan 
mubolag‘a