Muallif: Fazliddin O‘taganov

ig‘roq 
yoki 
ifrot 
(arabcha – 
haddan oshish, chegaradan tashqariga chiqish) 
deb yuritiladi: „Sar 
hovuzdan katta edi kosasi..." 
(„Alpomish"), 
Semurg‘ uchganda bo‘ron qo‘zg‘oladi, yashin uchganday 
bo‘ladi, qanoti ko‘kni qoplaydi 
(H. Olimjon, „Semurg‘") 
kabi. 
Ul sanamkim suv yaqosinda 
paritek
o‘ltirur,
G‘oyati nozuklugindin suv bila yutsa bo‘lur. 
Atoiyning tasviricha, bu sanam juda go‘zal, go‘yo nurdan yaratilgan, bir so‘z bilan aytsak, parining o‘zi, 
shunchalik nozikki, bir qultum suv bilan yutib yuborish mumkin. Bu aqlga sig‘maydi, hayot mantig‘iga 
tamoman zid keladi. 
3. Tasvirdagi tasavvur qilib bo‘lmaydigan, haddan ziyod mubolag‘ani hayotda hech kim ko‘rmagan. Bu 
g‘uluv 
(arabcha – 1. Qiy-chuv; 2. Haddan oshmoq) deb yuritiladi: „Go‘ro‘g‘li qilichining har hamlasi qirq 
ming lashkarning bo‘ynini uzardi..." yoki „Ko’kan yig‘layverib shudgorni ko‘l qilibdi" 
(G‘. G‘ulom) 
kabi. 
„Jangchi Tursun’’da ona – Vatan tuprog‘ining har qarichini asrash lozimligini uqtirar ekan, „Qayoqqa 
chekinasan? Bormi keraksiz yering? Ne uchun odam bo‘lding, kelmasang dushmanga teng?" deya hayqiradi: 
Sening uchun butun elni
Ko’zing tushganda Amu
Og‘ir uyat tutsinmi? 
Ilondek to‘lg‘onsinmi?
Seni ko‘rganda quyosh
Zarafshon uyatingdan
Yuzini bekitsinmi?..
Yantoq kabi yonsinmi?.. 

---

17 
Litota 
(yunon. „Litotes" – 
oddiy, kichik) – 
tafrit 
(arabcha – 
mo‘tadildan pastki holat) 
mubolag‘aning 
teskarisi bo‘lib, badiiy asardagi biror predmetni, hodisani, detallni bir necha barobar kichraytirib tasvirlash 
san’atidir. Narsa, hodisa qanchalik kichraytirib, zaiflashtirib, kuchsizlantirib tasvirlansa, unga nisbatan 
tasvirlanayotgan narsa, hodisa ulkan va ulug‘vor ko‘rinadi. Shu sababga ko‘ra, ko‘pincha, litota mubolag‘a 
bilan birga ishlatiladi. 
Xorazmiyning ushbu baytiga diqqat qilaylik: 
Bo‘ying sarv-u sanobartek, 
beling qil,
Vafo qilgan kishilarga vafo qil. 
Baytda yorning qad-qomatini tasvirlar ekan, bo‘ychanligini, bo‘yining tikligini – xushqadligini (sarv-
qarag‘ayga) o‘xshatib bo‘rttirish maqsadida belini judayam ingichka qilib kichraytirmoqda.