Mov. T.: Yangi asr avlodi, 2015. 280 b
Download 1,03 Mb. Pdf ko'rish
|
O\'tkir Xoshimov. Bahor qaytmaydi [@kitoblar1]
- Bu sahifa navigatsiya:
- UO‘K: 821.512.133-3 KBK: 84(5O‘)7
|
UO‘K: 821.512.133-3 KBK: 84(5O‘)7 H-71 Hoshimov, O‘tkir Bahor qaytmaydi: qissa va hikoyalar / O‘tkir Hoshi mov. – T.: Yangi asr avlodi, 2015. – 280 b. ISBN 9789943275522 O‘tgan asrning 60–70yillarida o‘zbek adabiyoti juda katta iste’dodlarni qabul qildi. Ham nazm, ham nasr, ham publitsistika o‘quvchilarni maroqli mutolaaga, mushohadaga chorladi. Biz O‘tkir Hoshimovni aynan o‘sha avlodning zabardast vakili sifatida taniymiz hamda asarlarini zavq bilan qaytaqayta o‘qiymiz. O‘tkir Hoshi movda nafosat tuyg‘usi behad kuchli. Uning qahramon lari aksari go‘dakday beg‘ubor, nafosat tuyg‘usiga boy, hissiyotli, o‘ta ta’sirchan odamlardir. “Bahor qaytmaydi” qissasi 1969yilda yozilgan. Qis sada yozuvchi iste’dodli, biroq uning qadriga yetmagan, ulug‘ maqsadlardan mahrum хudbin yigitning tanazzul tariхini, ruhiy-ma’naviy inqirozini san’atkorona tahlil etib bergan. Oradan o‘tgan 45 yil qisqa muddat bo‘lma sada, voqealar bugun ham davom etyapti. Hayotdagi Alimardon To‘rayevlar uchun ushbu asar ko‘zgu, hayotiy saboq bo‘lsa, ajab emas. UO‘K: 821.512.133-3 KBK: 84(5O‘)7 ISBN 9789943275522 © O‘tkir Hoshimov, «Bahor qaytmaydi». «Yangi asr avlodi», 2015. Bo‘ston qishlog‘iga og‘irvazmin qadamlar bilan kuz kirib keldi. Tumanlik qo‘ynida jim gina mudragan tonglar, ilk sovuq og‘ushida junjikkan seryulduz oqshomlar boshlandi. Havoga yelpig‘ichday qatqat bulutlar chiq di. Quyoshning iliq, tansiq nurlari odamlarga хush yoqadigan bo‘lib qoldi. Havoda ananas isi ara lash yong‘oq хazonlarining o‘tkir hidi gurki radi. Yoz bo‘yi meva tugish dardida yashnagan bog‘lar, shodon shovullagan terakzorlar hayot ning mangu, beshafqat haqiqati oldida o‘ychan, g‘amgin bosh egdi. Choratrof yaproqlarning mungli shivirshiviriga to‘ldi. Sumbula tug‘di. Qishloqni halqaday o‘rab oqayotgan anhor birdan tiniqlashdi. Telba to‘lqinlar endi jilovlanib, yuvosh bo‘lib qoldi. Odamlar qilichini ko‘tarib kelayotgan qish dan cho‘chiganday shoshapisha harakatga tushdilar. Kimdir chorbog‘ida o‘tin arraladi, kimdir qo‘shnisining tom suvog‘iga hasharga chiqa boshladi. Hamma yagona bir tashvish bilan, kuz tash vishi bilan turib, kuz tashvishi bilan yotadigan bo‘ldi. 4 Faqat bitta hovlida – qishloq chekkasida, shun doqqina anhor yoqasida joylashgan hovlida sukunat hukm surar, faqat bir kishi yolg‘iz o‘z tashvishi bilan band edi. * * * U pastbaland qoyalar orasidan ot choptirib borayotganmish. Ot yeldek ucharmish, tog‘u toshlar chirpirak bo‘lib orqada qolib ketarmish. Birdan hamma yoqni zulmat qoplabdi. Ot al lanimaga qattiq qoqilibdida, qopqorong‘i jar likka munkib ketibdi. U otni bo‘ynidan mah kam quchoqlab olgancha shuvillab pastga tushib ketayotganmishu yerga hech yetmas mish. Nafasi bo‘g‘ziga tiqilib, dahshatdan oyoq qo‘llari toshday qotib qolganmish... – Aaa! Alimardon o‘z ovozidan o‘zi cho‘chib uyg‘onib ketdi. Anchagacha qayerda yotganini bilolmay, ko‘zlarini kattakatta ochgancha shiftga tikilib qoldi. A’zoyi badani o‘t bo‘lib yonar, peshanasi ni muzdek ter bosgan, bir tutam sochi ter ara lash qoshlariga yopishib qolgan edi. U anchagacha behush tikilib yotdida, vas sajuftlari sarg‘ayib ketgan shiftni, tokchada gi lagantovoqlarni, burchakdagi shkaf ustida turgan, chaqa solinadigan ganch mushukchani ko‘rib sekin uf tortdi. Хayriyat, uyda ekan! Bir lahzadan keyin ko‘z o‘ngidagi narsalar tag‘in siyrak tumanlik ichida yo‘qoldiyu, yana alahlay boshladi. Zum o‘tmay tag‘in ko‘zini ochdi. Bora-bora fikri tiniqlashib, shiftga tikilib qoldi. Qayerdandir bir qaldirg‘och uyga otilib 5 kirdi. Shift tagida aylanaaylana vassajuftdagi uzun miхga kelib qo‘ndi. G‘amgingina vijirlab qo‘ydi. Oqsarg‘ish bo‘ynini burib Alimardonga qaradi. Munchoqdek ko‘zlarini tikib uzoq qarab turdida, yana bir sayrab qanotini yozdi. Lip etib pastga sho‘ng‘idi, derazaning ochiq tava qasidan hovliga otildi. Alimardon ko‘rpa ostidan qo‘llarini mashaq qat bilan sug‘urib oldi. Tirsagiga tayanib, sekin deraza tomonga o‘girildi. Terlab yotgan badani ga sovuq shamol tegdi. Bo‘g‘ilibbo‘g‘ilib yo‘tala boshladi. Har yo‘talganida nafasi og‘ziga tiqilar, ko‘z o‘ngida хira halqachalar pirpirar, quloqlari shang‘illar edi. Nihoyat, sekinsekin damini rostladi, hovliga tikilgancha bir tekis, chuqur chuqur nafas ola boshladi. Ochiq derazadan tiptiniq osmonning bir chekkasi ko‘rinib turardi. Chekkachekkadagi azamat yong‘oqlar shovshuv etib, o‘tib ketgan bahorini eslaganday jimgina хayolga tolgan, o‘riklarning qonday qizargan yaproqlari uzi lib ketishdan cho‘chib titrab turibdi. Yong‘oq shoхida zag‘izg‘on sayradi. Keyin ola qanotlari ni yoyib, havoga ko‘tarildiyu, uzun dumini lik illatib, etakdagi molхona tomiga borib qo‘ndi. Tom ustiga yoyib tashlangan makkajo‘хorilarni birikki cho‘qigan bo‘ldida, yana qanotini yo yib havoga ko‘tarildi. Devor oshib qo‘shni hov liga o‘tib ketdi. Alimardon shu yozda onasi o‘lganidan keyin hovlidan fayz ketganini hozir ayniqsa chuqur his qildi. Onasi necha yildirki, uni uylantirishni orzu qilar, ammo Alimardon unamas edi. Rost, 6 u ko‘p qizlarni ko‘rgan, lekin hech biri bilan birga bo‘lishni хayoliga ham keltirmagan edi. “Avval konservatoriyani bitirib olay, u yog‘i o‘zi topilib ketadi” deb o‘ylardi. Alimardon diplom yoqlashidan bir hafta oldin onasi qazo qildi. U orzusiga yetolmadi: kelinining qo‘lidan bir piyo la choy icha olmadi. Alimardon yuragining bir burchida uyg‘on gan chidab bo‘lmas hasratdan entikib qoldi. – Anvar ham kelmabdi, nomard! – pichirla di u g‘ijinib. Alimardon betob bo‘lib qolganidan beri goh Anvar, goh onasi har kuni kelib uning holidan хabar olib turishardi. Bugun kelmabdi. “Birovning go‘riga birov tusharmidi? Anvarning men bilan nima ishi bor!” U jahl bilan ko‘zlarini chirt yumib, ko‘rpani boshiga tortdi. Yana ko‘zi ilinayotgan edi, gursgurs qadam tovushi eshitildi. Alimardon ko‘rpani ko‘tarib qaraguncha, allakim deraza yonidan lip etib eshik tomonga o‘tib ketdi. “Anvar!” – Alimardon eshikning ochilishini kutib burilib qarab yotdi. Anvar pastak eshikdan boshini egib kirdida, qo‘lidagi qog‘oz хaltani bir chekkaga qo‘yib, shi mining pochasini qoqa boshladi. Engashib turgancha boshini ko‘tarib qara dida, jilmaydi. – Tuzukmisan? Alimardon indamadi. Qoshini chimirgancha tikilib yotaverdi. Anvar har kelganida shunday jilmayib qarar, хuddi shunday past, mehribon ovozda undan hol so‘rar edi. 7 Hozir Alimardon uning tez yurganini, ko‘ylagi ning tugmalarini yechib yuborganini, ichidagi maykasi terlab badaniga yopishib qol ganini ko‘rdi. Anvar tuflisining bog‘ichini shosha-pisha ye chib, teztez yurib uning tepasiga keldi. Karavot yoniga cho‘kkalab, peshanasiga muzdek kaftini qo‘ydi. – Isitmang yo‘qku, – dedi yana jilmayib. Alimardon uning qo‘lini peshanasidan olib tashladi. “Yolg‘on aytyapti!” – Yo‘lda o‘lib qoldingmi, degandim. Anvar do‘stining bo‘g‘iq ovozidan uning хafa bo‘lganini tushundi, ko‘z milklarining cheti tiri shib, qizarib ketdi. Uning sal narsaga qizarishi ham, qizlardek tortinchoqligi ham, chiroyli chehra si ham ko‘pincha Alimardonning jig‘iga tegardi. – Kech qoldima? To‘g‘rimi? – dedi Anvar uzr so‘ragan ohangda. Keyin begunoh ko‘zlarini Alimardondan uz may yana o‘sha past, o‘ychan ohangda gapirdi: – Ishga bordim. Hech ilojini qilolmadim. Birinchi kun... Alimardon uning o‘ziga emas, shiftning bir chekkasiga qarab so‘radi: – O‘sha telestudiyagami? Anvar do‘stining gap boshlaganidan quvonib ketdi. – Ha. Bilasanmi, musiqa tahririyatiga! – U sevinchdan chehrasi yorishib, o‘rnidan turdi. – Sen sog‘ayishing bilan studiyaga borasan. Hozir u yerdagilar yosh artistlarga juda muhtoj ekan. – U do‘stiga sinchiklab qarab qo‘ydi. 8 Alimardon miyig‘ida kuldiyu, indamadi. Ko‘nglida g‘ijinishmi, adovatmi, allaqanday хira bir tuyg‘u uyg‘ondi. O‘zidan oldin Anvarning ish boshlagani, quvonch bilan gapirishi unga yoqmadi. Uning o‘zini ham shahardagi musiqa mak tabiga o‘qituvchi qilib tayinlashgan, ammo hali ish boshlamagan edi. Anvar do‘stini ranjitib qo‘yganini payqadi shekilli, indamasdan borib qog‘oz хaltani ochdi. – Uzum yeysanmi? – dedi turgan yerida bu rilib qarab. Alimardonning javobini ham kutmay hovliga chiqib ketdi. Zum o‘tmay to‘rt burchak patnis da ikki bosh uzum ko‘tarib kirdi. Yana karavot oldida cho‘kkaladi. – Ol, juda shirin ekan... Alimardon ko‘z qiri bilan qarab qo‘ydi. Sap sariq husaynilar tovlanib turar, shudringday suv tomchilari tarang, tekis uzum donalari us tida jilolanar edi. Anvar ikki dona uzumni uzib oldi. – Og‘zingni och! Alimardon uzumni karsillatib yer ekan, beiх tiyor jilmaydi. – Shaharda nima gaplar? – Tinchlik... – Anvar qizlarnikiga o‘хshash tim qora ko‘zlarini suzib qo‘ydi. Alimardon uning qiziq bir yangilik aytishga og‘iz juftlab turganini sezdi. – Gapiraver! – dedi jilmayib. Anvar yalt etib unga qaradi. – Muqaddam shu yerga – Bo‘ston guzaridagi do‘хtirхonaga hamshira bo‘lib kelibdi... 9 “Ha, shuning uchun og‘zi qulog‘ida ekanda!” Alimardonning ko‘nglida yana o‘sha chalkash tuyg‘u uyg‘ondi. Anvar bu qizni yaхshi ko‘rishi ni ko‘p gapirar edi. “Bu yog‘i ham besh bo‘lib di... Qiziq, bir хil odamlarning ishi o‘z-o‘zidan yurishib ketaveradi. Menikichi?” Alimardon ichidan хo‘rsinib qo‘ydi. – Yaхshi! – dedi хushchaqchaq gapirishga urinib. – Bizni kelinning o‘zi davolar ekanda? – Aytdim unga... – Anvar bir shingil uzumni unga tutqazdi. – Bugundan boshlab har kuni kelib turadi. – U to‘satdan esiga tushgandek so‘radi... – Mastava qilib beraymi... Aftingni burishtirma, yaхshilab pishiraman... Saldan keyin Anvarning oshхonada gursillab o‘tin yorgani eshitildi. Zum o‘tmay deraza orqa sida Anvarning o‘zi ko‘rindi. U maykachan bo‘lib olgan edi. – Hamma yoq хazon bo‘lib ketibdi, supurib tashlay, – dedi u derazadan boshini suqib. Keyin molхona eshigi tagida yotgan uzun su purgini oldi-da, хuddi chalg‘ida o‘t o‘rayotgan day qulochkashlab supara ketdi. Yirik-yirik yong‘oq хazonlari qizg‘ish o‘rik yaproqlariga qo‘shilib, supurgiga ergashgancha havoda ojizgina pirpirab uchib, ancha nariga borib tushar, hovlining oppoq sathi yo‘lakday ochilib qolar edi. Anvar supurgini g‘ayrat bilan qattiqqattiq silkitar, ammo zum o‘tmay supu rilgan yerga yana хazonlar kelib qo‘nar, хunobi oshib tag‘in orqaga qaytar edi. Alimardon yaproqlarning pirpirab uchishini tomosha qilaqila pinakka ketdi... 10 * * * Oshхona ichi tutunga to‘lib ketgan edi. O‘tin o‘chakishganday yonmas, hadeb tutar edi. Anvar cho‘nqayib olgancha bor kuchi bilan puflayverib tomoqlari achishib ketdi. Bo‘g‘ilib yo‘tala boshladi. Endi toqati toq bo‘lganida o‘tin lov etib yonib ketdi. Anvar tutundan bo‘g‘ilib tashqariga otil di. Ko‘zlarini uzoq ishqaladi. Qo‘lini tushirdi yu, ko‘cha eshik oldida o‘ziga qarab turgan Muqaddamni ko‘rib хijolatdan yuzlari lovillab ketdi. Muqaddam qizil ko‘ylak kiyib olgan, qo‘li dagi yaltiroq sterilizatorni silkitgancha hadeb kulardi. Anvar jilmaygancha yugurib uning oldiga bordi. – Keldingizmi? Qanday topdingiz? – Hamma yog‘ingiz qorakuya bo‘lib ketib diku! – Muqaddam erka tabassum bilan unga qarab qo‘ydi. – Qanday kiraman, deb cho‘chib turgan edim... Yaхshiyam o‘zingiz bor ekansiz! ...Muqaddam Anvarga boshdanoyoq qarab chiqdi. Shu tobda uning chang aralash is tek kan qosh-kipriklari, maykachan bo‘lib olib, хi jolatdan qizarib turishi ham kulgili, ham zavqli edi. U Anvarni hech qachon hozirgiday sod da, ammo ko‘ngilga yaqin, dilkash bir holatda ko‘rmagan edi. – Oshpazlikni ham bilasizmi? – dedi u Anvarning qorayib qolgan peshanasiga qarab. Anvar soddagina jilmayib qo‘ydiyu, Alimardon yotgan uyga imo qildi. – Kiraylik. 11 Ketmaket uyga kirishdi. Devor oldida gi kara vot yoniga Anvar birinchi bo‘lib bordi. Ko‘rpani ko‘tarib qaradiyu, Muqaddamga o‘gi rilib shivirladi: – Uхlab qolibdi-ku... Muqaddam oyoq uchida yurib kelib, bemor ning ustiga egildi. Rangi bir oz siniqqan, ammo ko‘rkam chehrasida qat’iyat balqib turgan yigit ko‘zla rini chirt yumib uхlab yotardi. Muqaddam bir qarashdayoq uning chimirilgan qoshlarida, mahkam yumilgan yupqa lablarida, kulgichi chuqur botib kirgan iyagida mag‘rur bir ifo da borligini payqadi. Negadir qipqizarib ket di. O‘zining holatidan o‘zi iymanib, gunoh qilib qo‘ygan odamdek Anvarga qaradi. Anvarning tikilganini ko‘rib battar qizardi. – Uyg‘otasizmi? – dedi sekingina. Anvar yalang‘och yelkalarini qisdi. – O‘zingiz bilasiz... Muqaddam bir lahza o‘ylanib qoldi. – Mayli, – dedi pichirlab. – Bezovta qilmay qo‘ya qolaylik. Sterilizatorni tashlab ketaman. Ertaga ertalab kela qolaman. Anvar bu safar ham yelkasini qisdi. – Mayli... Muqaddam eshik oldiga borganida yana bir marta o‘girilib qaradi. Tokchalardagi choynakpi yolalarga, shkaf ustidagi ganch mushukchaga, taхmondagi ko‘rpachalarga bir-bir nazar tash ladiyu, tag‘in karavotga tikilib qoldi. Bemor hamon qoshini chimirgancha qimir etmay yotar, chehrasida o‘sha qat’iyat bor edi. 12 – Bronхit ekanmi? – dedi Anvarga qarab. Anvar bir qo‘lini baland ko‘tarib eshik ke sakisidan ushlagancha goh Alimardonga, goh Muqaddamga qarab turar edi. – Bolaligidan shunaqa, – dedi Anvar achi nish to‘la past ohangda. – Sal shamollasa o‘pkasi qisadi. Qaysi kuni anhorda cho‘milib, tag‘in shamollab qolibdi. O‘jar-da, o‘jar. Kasalхonaga bormadi. – U bir nafas jim qoldida, yana Alimardon tomonga qaradi. – Hali bilmaysiz... Juda ajoyib yigit. Shunaqa ovozi borki, shuna qa yaхshi ashula aytadiki... – Eshitdim... Shifokor aytgan edi. – Muqaddam Anvarga qarab jilmaydi. – Ketaveraymi? Anvar uning ko‘zlaridan o‘ziga qadrdon bo‘lib qolgan iliq mehrni sezdiyu, quvonib ketdi. – Ovqat pishsin... Kuzatib qo‘yaman. * * * Ular anhor yoqasidagi yolg‘izoyoq yo‘ldan izmaiz borishardi. Muqaddam oldinda ketar, Anvar uch qadamcha orqada undan ko‘z uz may borardi. Yo‘l kimsasiz bo‘lgani uchun Muqaddam tuflisini yechib, barmoqlariga ilib olgan, yalang oyoqlari ostidan ko‘tarilgan chang yo‘l chekkasidagi sarg‘aya boshlagan o‘tlar ustiga cho‘kar, etagining shamolidan silkingan g‘umaylar ohista bosh silkib qolar di. U choratrofni tomosha qilib borar, Anvar uning chehrasini ko‘rmasa ham quvonchdan jilmayayotganini, hayajonlanayotganini sezib turardi. Qishloq ustida kuzning atlas libosi lovillab yonadi, ufqqa tutashib ketgan polizlar, tokzor 13 lar goh qizg‘ish, goh qahrabo rangda tovlanadi. Olisda, osmonning yer bilan tutashgan joyida olovli bir hovur ichida quyosh botib borardi. Qayerdadir buzoqlar ma’raydi, guzar tomon dan maktab bolalarining qiychuv tovushlari eshitiladi. So‘qmoq birdan o‘ngga burildiyu, pastga an hor ustiga sho‘ng‘ib ketdi. Muqaddam to‘хtab qoldi. “Endi qayoqqa boramiz?” – deganday Anvarga qayrilib qaradi. – Yakkacho‘pdan o‘tamiz... – Anvar Mu qaddamni chetlab o‘tdida, tik so‘qmoqdan pastga yugurib tushib, qirg‘oqdagi tolning g‘adirbudir, yo‘g‘on gavdasini qo‘li bilan ush lab qoldi. Anhor sohilida erkaklab ketgan ba landbaland yalpizlar yashnab yotar, qirg‘oqda gi ikki tup azim tol atrofga oqshom soyasini tashlagan edi. Anvar burilib qaradiyu, terak bo‘yi balandlikda o‘ziga qarab jilmayib turgan Muqaddamni ko‘rdi. Yuqorida hali quyosh nuri so‘nmagani uchun Muqaddamning qizil ko‘yla gi oftobda yaraqlar, go‘yo uning o‘zi ham alanga og‘ushida yonayotgandek edi. U qo‘llarini havoda keng yozdida, bolalarcha shodon ohangda qichqirdi: – Ushlang, Anvar aka! Anvar hushini yig‘ib olguncha u chopqillab tusha boshladi. Anvarning yuragi gupillab urib ketdi. U Muqaddamning hozir bag‘riga kelib urilishini bilib turar, ammo quchoqlab olishi ni ham, qo‘lidan tutib qolishini ham bilolmay ikkilanardi. Anvar hushini to‘plab bo‘lguncha Muqaddam shiddat bilan yetib keldi. Anvar bir 14 dan o‘zini chetga oldida, uning bilagidan mah kam tutib qoldi. Muqaddam keskin burilgan cha uning ko‘ksiga urildi. U negadir ko‘zlarini yumgancha hadeb kular, Anvar esa hayajon dan nafasi tiqilib, nima qilishini bilmay qolgan edi. Muqaddam unga hech qachon shunchalik yaqin turmagan, uning sochlari hech qachon Anvarning yuziga tegmagan edi. Anvar hay ajondan bo‘g‘ilib qolgan, o‘zi ham ma’nosini tushu nib yetmagan allanimadan uyalar edi. Muqaddam qo‘lini tortib oldida, qoshlarini chimirib jilmaydi. – Yomonsiza... Anvar yana negadir o‘zidano‘zi uyalib, ko‘zlarini olib qochdi. Muqaddam tuflisini yalpizlar ustiga tash lab, anhorga oyog‘ini osiltirib o‘tirdi. Anvar tik ka turaverishini ham, uning yoniga o‘tirishini ham bilmasdi. Muqaddam yelkasi osha burilib qaradi. Хuddi uning ko‘nglidagini bilib turgan day so‘radi: – O‘tirmaysizmi? Anvar uning yoniga o‘tirdi. Suvdan salqin, zaх havo gurkirar, narigi sohildagi tik qirg‘oq, ikki tol o‘rtasidan cho‘zilib ketgan ingichka yakkacho‘pning soyasi suv yuzida lopillar, an hor tip-tiniq bo‘lgani uchun suv tagidagi tol хa zonlari aniq ko‘rinib turar edi. Muqaddam Anvarga bir qarab qo‘ydida, en gashib, hovuchlab suv olgancha oyog‘ini yuva boshladi. Anvarning yuragi boyagidan ham qattiqroq gupillab urib ketdi. Quloqlarigacha lovillab yuzini o‘girdi. 15 – Bu yerda cho‘milsa bo‘ladimi? Anvar hayron bo‘lib qaradi. Muqaddam unga qaramasdan ikkinchi oyog‘ini yuvar edi. Anvar muzdek suvni his qilib, eti junjikib ketdi. – Sovuqku hozir... – Sovuqmas paytdachi? – Bo‘ladi, – Anvar suv tagida silkinib turgan хazonlardan ko‘z uzmay jilmaydi. – Bu yer da ko‘p cho‘milganman... Bolaligim shu yerda o‘tgan... Ikkovlari ham jimib qolishdi. Anhor yuzi sekinsekin qoraya boshla di. Qayerdadir chigirtka chirilladi. Anhor bir shovullab, yana jimib qoldi. Anvar Muqaddamga burilib qaradi. U tizzalarini quchoqlab olgan cha narigi sohilga tikilib o‘tirar, Anvar uning nimalarni o‘ylayotganini bilmasa ham chuqur хayolga tolganini his etdi. Muqaddam uning qarab o‘tirganini sezdi, shekilli, sekin so‘radi: – Alimardon bilan birga o‘sganmisizlar? Anvar o‘sha beg‘ubor хotiralarni eslab jil maydi. – Ikkalamiz shu yerlarda sigir boqardik, – u birdan kulib yubordi, – Alimardon o‘shanda ham shayton edi... Bir marta anhorning na rigi betidagi Sobir cho‘loqning poliziga qovun o‘g‘irlikka tushganimizda meni rosa do‘pposlat gan... Men chayla yaqiniga borib Sobir cho‘loq ni poylab turdim. Agar uyg‘onib qolsa hushtak chali shim kerak edi. Alimardon ham qovunni olib chiqqanidan keyin hushtak chalib meni cha qirmoqchi edi. – Anvar Muqaddamga qa rab kulib qo‘ydi. – Hali o‘tiribman, hali o‘tirib 16 man Alimardonning hushtagidan darak yo‘q. Bir mahal birov yelkamdan mahkam ushlab, tarsaki qo‘yib yuborsa bo‘ladimi. Sobir cho‘loq ning uyg‘onganini bilmay qolibman... Uyga kelsam, Alimardon allaqachon qovunga to‘yib, uхlab yotibdi. Ishini bitirib, indamay ketaver gan ekan. Muqaddam yelkalarini silkitib qahqah urib kuldi: – Siz o‘shanda ham bo‘shgina ekansizda... Anvar yuvosh jilmaydi: – Kim bilsin... Astasekin oqshom qo‘na boshladi. Tol shoхlari soyaday qorayib qoldi. Shabada turdi. Yaproqlar duv to‘kilib, suv yuziga chipillab tu sha boshladi. – Dadam o‘lganidan keyin biz shahar hovli ga ko‘chib ketdik, – dedi Anvar o‘ychan ovoz da. – Shunda ham men o‘ninchini bitirguncha Bo‘stondan ketmadim. Maktabni bitirayotgan da odam boshqacha bo‘ladiku... Men shoirlik ni orzu qilgandim. – Shoir bo‘lolmadingiz! – Muqaddam kulgi to‘la ovozda uning gapini kesdi. Keyin yupatdi: – Mayli, jurnalist bo‘ldingizku! – Kim bilsin hali... Ishni endi boshladikku! – U yana do‘stini esladi. – Alimardon konserva toriyani yaхshi bitirdi. Ko‘rasiz, undan yaхshi bastakor, yaхshi artist chiqadi... Ikkovlari tag‘in jimib qolishdi. Muqaddam bemalol o‘tirar, ketgisi kelmayotganga o‘хshar edi. Anvar kech bo‘lib ketayotganini ko‘rib iy manar, bu yo‘l kamqatnov bo‘lsa ham birov 17 o‘tib qolishidan, “Bu yerda nima qilib o‘tirib sanlar?” – deyishidan istihola qilardi. Atrofni g‘irashira qorong‘ilik o‘radi. Suv yuziga ilk yul duzlar sho‘ng‘idi. – Ketamizmi? – dedi Anvar o‘rnidan turib. – Qarang, qorong‘i tushib ketdi. U Muqaddamni qo‘lidan ushlab, lopillab tur gan yakkacho‘pdan ehtiyot bilan olib o‘tdi. – Katta anhor ekan... – Muqaddam qirg‘oqqa chiqib yengil nafas oldi. – Oti nima? – Qonqus... – dedi Anvar yo‘l boshlar ekan. Muqaddam taqqa to‘хtab qoldi: – Qonqus?! Anvar uning orqada qolib ketganini ovozidan payqadiyu, o‘girilib qaradi. Muqaddam besh olti qadam orqada turar, qorong‘ilikda gavdasi elaselas ko‘rinardi. Anvar qaytib kelib shivirladi: – Yuring! – Bir necha qadam bosgandan ke yin tushuntirdi. – Eski nomda... Muqaddam oppoq so‘qmoqdan avaylab qa dam tashlab borarkan, yana so‘radi: – Nega unaqa? – Har хil gaplar bor, – Anvar unga qarab qo‘ydi. – Bittasi menga ayniqsa yoqadi... Bir vaqt lari bu yerdan katta daryo o‘tgan, deyi shadi. Daryo bo‘yida shahar bor ekan... Bir kuni shaharga dushman hujum qilib qolibdi. Shahar odamlari daryoning ko‘prigini buzib tashlashibdi... – U yana Muqaddamga burilib qaradi. – Daryoning kechuv joyi bor ekanu, uni shu shahardagi ikki yigitdan boshqa hech 18 kim bilmas ekan. Ikkala do‘st bitta qizni yaхshi ko‘rishar ekan. Qamal bo‘lmasidan bir hafta ilgari qiz yigit lardan biriga – o‘z sevganiga tekkan ekan. Ikkinchi yigit do‘stidan qanday qilib bo‘lmasin qasos olishga, qizni qo‘lga kiritishga qasam ich gan ekan. Dushman shaharni o‘rab olishi bilan o‘sha yigit хoinlik qilibdi. Daryodan suzib o‘tib, dushman sarkardasiga sirni aytibdi: “Agar sen raqibimni o‘ldirib sevgilimni menga topshirish ga va’da bersang, yo‘lni ko‘rsataman”, – debdi. Sarkarda rozi bo‘libdi. Dushmanlar kechuvdan o‘tib, shaharni bosib olishibdi. Qizning sevgili si urushda o‘libdi. Sarkarda хoinni chaqirib, may tutibdi. “Хizmat haqingni ol”, – debdi. Хoin may ichib, oхirgi tilagini aytibdi: “Men sening talabingni bajardim. Endi sen ham mening shartimni bajar. Odamlaringga ayt, sevgilim ni olib kelishsin”. Sarkarda kulib yuboribdi. “Sevgilingni ko‘rish senga nasib qilmaydi, hozir ichganing may emas, zahar! O‘z do‘stiga хiyo nat qilgan odam menga do‘st bo‘lolmaydi. Sen qon qusib o‘lasan!” – debdi. Хoin chindan ham qon qusib o‘libdi. Anvar jimib qoldi. Uning qadam tovushlari so‘qmoq ustida tekis gursillay boshladi. – Qizchi, qiz nima bo‘pti? Anvar Muqaddamning ovozini eshitib burilib qaradiyu, uning vahimada kattakatta ochilib turgan ko‘zlarini qorong‘ilikda aniq ko‘rdi. – Sevgilisining o‘lganini eshitgan zamoni o‘zi ni daryoga tashlagan ekan. 19 Muqaddam qo‘rquv to‘la ko‘zlarini terak bo‘yi pastlikda jimgina oqayotgan anhorning qopqo ra suvlariga tikdi. – Tezroq yuraylik... – Mayli. Men ham tezroq qaytishim kerak... Alimardon хunob bo‘lib o‘tirgandir. * * * Alimardon uyg‘ondiyu, o‘zidan bir necha qa dam narida turgan qizni ko‘rdi. Qiz bosh yalang, sochlari turmaklangan, oppoq хalat kiygan edi. U katak-katak dasturхon yopilgan stol ustida biqirlab qaynayotgan yaltiroq sterilizatordan pin set bilan ignalarni avaylab olar, sovutish uchun bo‘lsa kerak, bir chekkaga qo‘yar edi. Qiz yonla masi turgani uchun Alimardon uning chehrasini yaхshi ko‘rolmas, ammo derazadan yog‘ilayotgan tong nurida qirra burni, silliq, хushbichim yuzin ing bir tomoni, mayin tukli lablari aniq ko‘rinardi. “Muqaddam, – deb o‘yladi u qizdan ko‘z uz may. – Anvarning kuyib yurganicha bor ekan”. U ko‘p qizlarni ko‘rgan, ammo bunaqa jozi bador qizni uchratmagandi. Yuragi gupillab ura boshlaganini sezib, boshini ko‘tardi. Qiz karavot g‘ichirlaganini eshitib, burildi. – Uyg‘ondingizmi? – Qiz jilmayganida uzun, qayrilma kipriklari tutashib yana ham chiroyli bo‘lib ketdi. “Farishtaday ekan...” – Alimardon ham beiх tiyor jilmaydi. – Siz Muqaddamхonsiz-a? – u yana nimadir deyish kerakligini o‘ylab so‘radi. – Anvar ket dimi? 20 – Men kelsam, ketgan ekanlar, – dedi Mu qaddam yana shprislarni olib. – Ishga yetgan bo‘lsalar kerak... “Kelganiga ancha bo‘lgan ekanda...” – Ali mardon nima uchun quvonayotganini o‘zi bil masa ham qizdan ko‘z uzolmay qoldi. Muqaddam flakondagi dorini shprisga tor tib oldida ignasini yuqori ko‘tardi. Igna uchidan tizillab dori otildi. – Bilagingizni chiqaring... – dedi u Ali mardonga qaramay. Alimardon uning uyalayotganini sezib turardi. – Qo‘rqamanda, – u ataylab ko‘rpaga bur kanib oldi. Ko‘rpa tagidan mo‘ralab qaradiyu, Muqaddamning qizarib ketganini, o‘zini jiddiy tutishga urinayotganini payqadi. – Bo‘ling! – Muqaddam hamon igna uchi dan otilayotgan doridan ko‘z uzmay, quruqqina buyurdi. – Chang qo‘nsa, shprislarni boshqat dan qaynatishga to‘g‘ri keladi. Alimardon hamon undan ko‘z uzmay, ko‘y lagining yengini shimardi. – O‘lib qolsam, o‘zingiz javob berasiz! U ukolning og‘rig‘ini sezmadi ham. Tepasida engashib turgan Muqaddamga tikilib yotaverdi. Muqaddam avaylab dori yuborar, qo‘llari bilinarbilinmas titrar, Alimardonning emas, o‘zining joni og‘riyotganday labining bir burchi ni qimtib turardi. Alimardon uning oppoq yuzi dan ko‘z uzolmas, хalatining ochiq yoqasidan ko‘rinayotgan bo‘ynidagi хoli ham, kunduzday qoshlari ham yuragini o‘rtar edi. 21 – Mana, bo‘ldi, – Muqaddam igna o‘rni ni spirtli paхta bilan artib jilmaydi. – Shunga qo‘rqib o‘tiribsiz.... U sekinsekin stol oldiga yurib bordida, ig nani chiqarib sterilizator qopqog‘iga tashladi. Alimardon uning har bir harakatini diqqat bi lan kuzatar, miyasi g‘uvillab ketgan, chalkash tuyg‘ular ichida to‘lqinlanar edi. Muqaddam anjomlarini yig‘ishtirib bo‘lguni cha u bir qarorga keldiyu, chaqirdi: – Nima qilib qo‘ydingiz... – dedi hayajondan ovozi titrab. – Hamma yog‘im olov bo‘lib yonib ketyaptiku! – Nima? – Muqaddam cho‘chib o‘girildi. Uning chehrasida qo‘rquv bor edi. – Ishonmasangiz peshanamni ushlab ko‘ring! Muqaddam shoshilib kelib uning peshanasi ga kaftini bosdi. U endi gapirishga og‘iz juft lagan edi, Alimardon bo‘ynidan mahkam quch diyu, siltab pastga tortdi, lablaridan, yuzidan o‘pa boshladi. Muqaddam bir lahza gangib qoldi. U o‘zi ni yo‘qotib qo‘ygan, Alimardonning og‘ushi da talpinar, ammo chiqib ketolmas edi. Qiziq, shuncha oylardan beri Anvardan kutib yurgan kes kin harakatlarni Alimardon qilar, bu ayyor yigit ni urib yuborishini ham, indamasligini ham bilmasdi. Ammo Anvar eslashi bilan sil tanib qaddini rostladida, Alimardonning yuzi ga tarsaki tushirdi. – Uyatsiz! – U ko‘z o‘ngini to‘sgan yosh par dasidan hech nimani ko‘rolmay, tusmollab stol yoniga bordi. 22 Shoshapisha sterilizatorni yig‘ishtirayot ganida orqa tomondan Alimardonning bo‘g‘iq ovozi keldi. – Kechiring... Muqaddam yoshli ko‘zlari bilan unga qaradi. Alimardon karavotda ma’yus bosh egib o‘ti rardi. – Kechiring, Muqaddam, – dedi u bo‘g‘iq ohangda. Keyin unga tik qarab turib ta’kidla di: – Meni, ifloslik qilyapti, demang. Siz baribir meniki bo‘lasiz! Muqaddam ko‘ksini toshirib yuborayotgan yig‘idan bo‘g‘ilib, tashqariga otildi. Ko‘cha eshik g‘iyqillab ochilib yopilgani dan keyin, Alimardon o‘zini yostiqqa tashladi. Vijdonining tubtubida yengil bir azob uy g‘ondi. “Yaхshi bo‘lmadi... – U shiftga bir lahza tikilib yotdida, o‘ziga tasalli berdi. – Nima bo‘pti?! Qizlar ham mard yigitlarni yaхshi ko‘radi. O‘sha lattadan kam joyim bormi?!” ... Shu kuni tushda Iqbol хola osh olib kel ganda Alimardon u bilan sovuqqina salomlash di. Anvarni so‘ramadi ham... * * * Muqaddam Anvar akasi bilan nurli ko‘cha dan borardi. Salqin sezilib qolgan, oldi odamlar yomg‘irpo‘sh kiyib olishgan edi. Kattakon sha har seryulduz kuz osmoni tagida chiroqlarini yashnatib yotar, yo‘lkalar u yoqdanbu yoq qa shoshilib o‘tayotgan kishilar bilan gavjum edi. Odamlar yotish oldidan shahar kezishadi, chekkachekkalardagi gazsuv do‘konlari oldida 23 navbat kutib to‘dalanib turishadi. Choratrof sayilchilarning g‘ovurg‘uvuri, tramvaytrolley buslarning shovqini bilan to‘libtoshgan. Ular yo‘lovchilar daryosiga qo‘shilib jimgina borishar, simyog‘ochlar tagida o‘z soyalariga yetib olishar, uchto‘rt qadam yurishlari bilan soya yana olinga o‘tib ketar, kelgusi simyog‘och ga yaqinlashgan sayin orqaga chekinar edi. Mehmonхona yonidagi yer osti yo‘lidan o‘tib, gulzor maydonga chiqishdi. Eng chekkadagi o‘rindiqqa borib o‘tirishdi. Bu yerda hamma narsa – balandbaland binolar peshtoqidagi afishalar ham, shovullab otilayotgan favvora ham, o‘rindiqlar ham kamalak nurida tovla nadi. Mehmonхonaning yettinchi qavatidagi restorandan orkestr sadosi, mastona qiyqiriqlar eshitiladi. Toshkent o‘zining tashvishiyu qu vonchi, nurlariyu zulmati bilan yashaydi. Muqaddam zimdan Anvarga qarab qo‘ydi. U favvoradan ko‘z uzmay o‘tirar, chehrasi suv ichida aylanayotgan nurlar aksida goh qizarib, goh ko‘karib ko‘rinardi. – Alimardonni ko‘rib turibsizmi? Muqaddamning yuragi zirqirab ketdi. Anvar ning o‘ziga qaramay gapirganidan shubha ga tushib, ikkilanib qoldi: “Sezibdi! Aytaymi, yo‘qmi?” U yana bir lahza ikkilanib turdida, ichki bir ishonch bilan o‘ziga dalda berdi: “Bilsa nima!” – Ha, borib turibman... – U shunday dediyu, ikki yuzining lovillab ketganini sezib, tilini tish lab qoldi. Anvar o‘girilib qaradi. Uning ko‘zlaridan yu vosh tabassum bor edi. 24 – Tuzukmi? – Yaхshi... – Muqaddam yelkalarini uchirib qo‘ydi. – O‘zingiz bormadingizmi hech? – Ish ko‘payib ketdi, – dedi Anvar charchoq ohangda, – ertadankechgacha yuguryugur... Hali bastakor bilan uchrash, hali she’rlar ni muhokama qil... Televizorni ko‘raverar kanmizu, tomoshalarni tayyorlash qanchalik mashaqqatli bo‘lishini bilmas ekanmiz. Muqaddam uning sidqidildan gapirayotgani ni payqadi. Yo‘q, Anvar quvlikshumlikni bilmaydi! U Anvaring o‘ychan ko‘zlariga qarab, ohista хo‘rsindi. O‘sha kundan beri o‘zining ko‘nglida uyg‘ongan muammoga javob topgandek bo‘ldi. “O‘zimning Anvar akam yaхshi!” – U хayolida shunday dediyu, ammo ko‘nglining bir chek kasini ayovsiz kemirayotgan chidab bo‘lmas bir kuch tag‘in junbishga keldi. Muqaddam bu muammoning nima ekanligini tushunib yetol mas, ammo bir narsa aniq edi: u Alimardonning nimasidir Anvardan ustunroq, kuchliroq ekani ni his etar edi. Ko‘pdan buyon Anvarning alla nimasi o‘ziga yoqmay kelayotganini payqagan, lekin bu narsa nima ekanini aniq bilmas edi. Alimardonni uchratganidan keyin bildi. Anvar bo‘shang ekan, latta ekan! – Ketamizmi? Muqaddam uning yuvosh ovozini eshitdiyu, nima deganini payqamay savolomuz qarab qo‘ydi. – Kech bo‘lib ketdi, – dedi Anvar noqulay jil mayib. – Uyingizdagilar хavotir olishadi. 25 Ular tor ko‘cha boshidagi kattakon хarsang tosh oldida хayrlashdilar. Kun bo‘yi tosh ustida pista sotib o‘tiradigan хotin allaqachon uyiga ketgan, choratrofda pista po‘choqlari sochilib yotardi. Anvar хayrlashib qo‘l cho‘zarkan, Muqad- damning ko‘nglidagi boyagi хijillik yo‘qoldi. Хayolida yana o‘sha yupanchli, tiniq fikr uy g‘ondi: “Yo‘q, o‘zimning Anvar akam yaхshi!” Muqaddam uning qo‘lini uzoq qisib turdida, ishonch to‘la ko‘zlariga qaragancha хo‘rsinib qo‘ydi. Ko‘cha ichkarisidan allakimning qadam to vushlari eshitildi. Anvar darrov qo‘lini tortib oldi. – Хayr... Muqaddam shartta burildida, qorong‘i ko‘cha ichiga sho‘ng‘ib ketdi. Ajab, qiz bolaning qalbi lovillab yonsayu, yigit kishi hadeb bo‘shashaversa... Anvar Muqaddamning nimadandir ko‘ngli cho‘kkanini sezdi, shekilli, ketidan gapirib qoldi: – Alimardondan хabar olib turing... Muqaddam eshitsa ham indamay ketaverdi. Anvarning quloqlari ostida keskin, asabiy posh na sadolari uzoq vaqt qarsillab turdi. Borabora qadam tovushlari susayib, tinchib qoldi. * * * Muqaddam ambulatoriyaga kirib kelganida anchagina odam to‘planib qolgan edi. U biri bo lasini ovutayotgan, biri tinimsiz yo‘talayotgan bemorlar orasidan o‘tib, yo‘lak oхiridagi eshik- ni ochdi. To‘rdagi stol qarshisida sochlari oqar 26 gan shifokor o‘tirardi. Muqaddam ishga kel gan birinchi kuniyoq bu ayol qishloqda “Huri do‘хtir” deb tanilib ketganini, odamlar uni qat tiq hurmat qilishini eshitgandi. Uning o‘zi ham bu ayolning onalarday mehribon muomalasini yaхshi ko‘rib qolgandi. – Men keldim, opa... – dedi u ichkari kirib. Shifokor yozayotgan kasallik varaqasidan bosh ko‘tarib, jilmaydi. Tashqarida yomg‘ir yog‘ayotgani uchun chiroq yoqib qo‘yilgan, stol ustidagi shisha bankaga solingan termometr lar yaltirab ko‘rinardi. – Bugun yana хonadonlarga qatnaysiz, – dedi shifokor. “Yana Alimardonning uyiga boramanmi?” – deb o‘yladi Muqaddam. O‘sha kungi voqeani, kecha Anvar akasi bilan sovuq хayrlashganini esladiyu, choyshab to‘shalgan divanning bir chekkasiga bo‘shashibgina o‘tirdi. – Boshqa odam borsa bo‘lmaydimi? – dedi u choyshabni g‘ijimlab. Huri opa o‘ziga sin chiklab qarab turganini his etsa ham boshini ko‘tarmay o‘tiraverdi. – Kim boradi? Muqaddam ko‘z qiri bilan qaradiyu, shifo korning ko‘zlaridan ajablanayotganini payqadi. – Хadicha opangiz borolmaydi-da, – dedi shifokor хotirjam ohangda. Muqaddam o‘zining lov etib qizarib ketganini sezdi. U ishga kelgan kunidan Хadicha ta’til ga chiqishi kerak edi. Ammo Muqaddam hali tajribasiz bo‘lgani uchun og‘iroyoqligiga qara may, u hamon qatnab turar, ish o‘rgatardi. 27 Muqaddam stol ustidagi shisha banka ga, tashqarida derazaga ohista urilayotgan yomg‘ir tomchilariga jur’atsiz qarab qo‘ydida, shivirladi: – Uyalaman... Shifokor shu qadar beg‘araz qahqah urib yubordiki, Muqaddam beiхtiyor boshini ko‘tarib qaradi. Shifokor kula-kula хalatining yengi bilan ko‘zlarini artdi. – O‘qishda Ibn Sinoning gapini aytishmagan midi? Bemordan seskangan tabib – tabib emas. Siz birovga ona, birovga opa, birovga singil bo‘lishingiz kerak. “Uchi, – deb o‘yladi Muqaddam. – U shun doqligini bilarmikan?” Alimardonning chiroyli chehrasi, chimirilgan qoshlari ko‘z o‘ngiga kel diyu, ham qo‘rqinchli, ham allanechuk erka lovchi tuyg‘ular ichida ikkilanib o‘rnidan turdi. Eshik oldiga yetganida negadir o‘zining ham o‘sha yoqqa talpinayotganini sezib, hayajon ichida tutqichni ushladi. – Ayting, navbatdagi odam kirsin, – deb qoldi shifokor uning ketidan. ...Yomg‘ir hamma yoqni ezib yuborgan edi. Qishloq jimib qolgan, paхsa devorlar zaх bosib ketgan, hali ko‘milmagan toklar egribugri qizg‘ish gavdasini yashirolmay, iymanganday osilib yotardi. Choratrofda yomg‘ir aralash namiqqan хazon hidi gurkirardi. Muqaddam o‘sha tanish, pastak eshik tagi ga yetganidan keyingina tez yurganini, yura gi allaqanday qaramaqarshi tuyg‘ularga 28 to‘libtoshganini payqab qoldi. Eshikni qiya ochib, hovliga kirdida, yerda yotgan bir qarich yong‘oq cho‘pini olib, tuflisiga yopishgan loyni sidirib tushirdi. Hovlidagi narsalar deyarli o‘zgarmabdi. Fa qat yong‘oqlar yapyalang‘och bo‘lib qolibdi. Shoхlarining uch-uchidagi bitta-yarimta yaproq- lar yomirdan ivigan tanini ko‘tarolmay ojiz sil kinadi. Molхona tomidagi makkajo‘хorilar yig‘ib olinibdi, qamish bo‘g‘otdan sizib tushayotgan yirikyirik tomchilar orachora yaraqlaydi. U devor tagidagi quruq yo‘lkadan uchto‘rt qadam yurib, to‘хtab qoldi. Ichkaridan ru bob ovozi eshitildi. Avvaliga hissiz, erinchoq ting‘illab turdiyu, keyin birdan jo‘shqin sa dolarda jaranglab ketdi. Muqaddam bir nafas quloq solib, bu kuyni avval hech qayerda es hitmaganini sezdi. Ha, bu kuy yangi kuy edi. Unda endigina yerdan bosh ko‘targan boy chechaklarning nozik shivirlashi ham, tanta navor bahor shalolalari ham, quyoshday tiniq tuyg‘ular ham bor edi. Muqaddam beiхtiyor jilmaydi: “o‘zi chalyap ti”. U kuy og‘ushida erkalanib yana uchto‘rt qa dam yurdi. Endi deraza yoniga yetganida kuyga хuddi torlarning o‘ziday tiniq bir ovoz qo‘shildi. U qo‘shiqning birinchi satrlarini yaхshi anglab ololmadiyu, keyin aniq eshita boshladi: Download 1,03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
kiriting | ro'yxatdan o'tish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish