Motivatsiya. F. Gersberg motivatsiya nazariyasi. Kutish nazariyasi

 

Britaniya post-kyeynschiligi  

Yashirin  postkeynschilik  tahlilini  gavdalantirib  bergan 

umumiy  mulohazalar  umuman  olganda  muammoli  deb  isbot 

etilmadi, ammo ba’zi bir o‘ziga xos jihatlari undan kelib chiqishi 

mumkin edi. Britaniya postkeynschiligi (ba’zida neorikardochilar 

deb  ham  yuritiladi)  eng  to‘g‘ri  yo‘nalish  Rikardoning  ishlab 

chiqarish  nazariyasi  va  uni  Kaleskining  iqtisodiy  davrlarga  oid 

sinfiylik nazariyasi bilan to‘ldirish kabilarni qo‘llash sanalar edi. 

Piyero  Srafaning  Production  of  Commodities  by  Means  of 

Commodities:  Prelude  to  a  Critique  of  Economic  Theory  (1960) 

                                                 

85

 History of Economic Thought. Harry Landreth, David C. Colander. Fourth edition Houghton Mifflin Company Boston Toronto.  440-444 b. 

202 

 

(Tovarlar  vositasida  aynan  tovarlar  ishlab  chiqarishni  yo‘lga  qo‘yish:  Iqtisodiyot 

nazariyasi tanqidiga kirish) nomli izlanishidan so‘ng, ular foydaning maosh va foyda 

o‘rtasida  taqsimlanishi  aniq  emasligini  hamda  jami  ishlab  chiqarilgan  mahsulotga 

bog‘liq  bo‘lmasligini  ta’kidlab  o‘tdilar.  Shundan  kelib  chiqib,  daromadlarning 

taqsimlanishi  marjinal  samaradorlik  bilan  emas,  balki  tabiatdagi  makroiqtisodiy 

kuchlar  yordamida  aniqlanishi  sezish  qiyin  emas  edi.  Bu  iqtisodiy  qarashda  ular 

Maykl  Kaleskining  1933-yilda  “ishchilar  o‘zlari  topganini  sarflasalar,  kapitalistlar 

sarflaganin  topadilar”  deb  o‘z  mulohazalariga  xulosa  yasagan  modeli  asosida  ish 

ko‘radilar.

86

  

Kaleski  o‘z  modelida  uchta  markaziy  farazlarni  keltirib  o‘tdi.  Birinchidan  u 

firmalar  narxlashtirishning  kost-plus  (xarajatlar  plus  doimiy  daromadlar)  metodini 

qo‘llashlarini  faraz  qildi.  Kapitalistlar  foyda  va  ish  haqi  darajalarini  aniqlaydilar, 

ammo  umumiy  foyda  yoki  maoshning  umumiy  hajmini  aniqlamaydilar,  chunki  ular 

ishlab chiqarilgan mahsulotning umumiy darajasi orqali aniqlanadi. Ikkinchidan hech 

qanday  jamg‘arma  xarajatga  yo‘naltirilmaydi,  shuning  uchun  ishlab  chiqarilgan 

mahsulot  umumiy  darajasi  keynsning  multiplikatsion  modeli  asosida  umumiy  talab 

darajasi orqali aniqlanadi. Uchinchidan, ishchilar o‘z daromadlarining 100% ini sarf 

etadilar, shuning uchun iste’molga cheklangan moyillik ham 100% chiqadi.  

  Kapitalistlarning  investitsiyaviy  xarajatlari  vaqtinchalik  xarakterda  bo‘lib, 

foyda  darajasiga  (jamg‘armalarni  ifoda  etuvchi)  bog‘liq  bo‘lmaydi.  Agarda  ular 

barcha  topgan  daromadlarini  sarflab  yuborsa,  talab  barcha  ishlab  chiqarilgan 

mahsulotni  sotib  olishga  yetarli  bo‘ladi  va  jami  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  va 

daromad  yuqoriligicha  qoladi.  Agar  kapitalistlar  pessimistic  xarakterda  bo‘lib,  o‘z 

daromadlarini  sarf  etmasdan,  balki  jamg‘arsalar,  yalpi  talab  va  umumiy  ishlab 

chiqarilgan  mahsulot  darajasi  past  bo‘lib,  daromadlar  ham  kamayib  boradi  (foyda 

normasi bir xil darajada saqlanib qolsada) va ishsizlik vujudga keladi. Shundan kelib 

chiqib  aytishimiz  mumkinki,  daromadlarning  foyda  va  maosh  darajalari  o‘rtasida 

taqsimlanishi  marjinal  samaradorlik  bilan  emas,  balki  makroiqtisodiy  kuchlar 

ta’sirida  aniqlanadi.  Ushbu  oddiy  modeldagi  ko‘plab  farazlar  faoliyatning 

makroiqtisodiy  darajasi  daromadlar  taqsimlanishi  orqali  aniqlanishini  ifodalovchi 

umumiy  iqtisodiy  qarashning  qonuniy  kuchini  yo‘qotmagan  holda,  kelib  chiquvchi 

natijalarni ikki ma’noli bo‘lib qolishini ko‘rsatib, o‘zgarib borishi ham mumkin.