Motivatsiya. F. Gersberg motivatsiya nazariyasi. Kutish nazariyasi

 

Yana iqtisodiy o‘sish va taklif haqida Yangi klassik nazariya makroiqtisodga 

sezilarli  ta’sir  ko‘rsatdi,  lekin  o‘zining  nazariyalari  uchun,  Keyns  makroiqsodiy 

nazariyasidek  ko‘p  isbot  yig‘a  olmadilar.  Statistik  ma’lumotlar  javob  topish  uchun 

yetarli emas edi. Shu nuqtada makroiqtisodchilar iqtisodiy sikl muammolariga e’tibor 

qaratmay  qo‘ydilar  va  o‘sish  iqtisodiyotiga  ko‘proq  e’tibor  qarata  boshladilar.  Bu 

davr talabi edi, Amerika iqtisodiyoti 1990 yillar davomida o‘sib keldi va xech qanday 

iqtisodiy siklga duch kelmadi.  

 

 Iqtisodiy  o‘sish  tahlili  1950  yillarda  Xarrod-Domar  modeliga  javoban 

shakllantirlgan  Solouning  o‘sish  modelini  qayta  ko‘rib  chiqishdan  boshlandi.  Bu 

modelga  ko‘ra,  iqtisodiy  o‘sishga  erishish  oson  emas,  agar  omad  yuz  o‘girsa, 

iqtisodiyot depressiyaga tushib qolishi xech gap  emas  edi.  Solou  modeli o‘zgarmas 

                                                 

84

  Michael  Woodford  (1991)нинг  моделида  мисоллар  берилган  and  John  Bryant  (1983)каби  иқтисодчиларнинг  ўйин-назарий 

моделида келтирилган. 

200 

 

kapital/ishchi kuchi nisbati farazini olib tashlash orqali bu xulosaga qarshi chiqdi. Bu 

modelga ko‘ra iqtisodiyot har doim muvozanatli iqtisodiy o‘sish darajasiga qaytadi. 

Iqtisodiyot  nomuvozanatlikda  emas,  balki  muvozanatda.  Solouning  iqtisodiy  o‘sish 

modeli  neoklassik  iqtsiodiy  o‘sish  modeli  deb  ham  atalib,  butunlay  taklifga  e’tibor 

qaratdi.  Ishlab  chiqarish  xajmini  belgilashda  talabning  ta’siri  yo‘q  edi.  Yangi 

klassikchilarga  bu  yeqar  edi  va  nima  uchun  davlatlarning  o‘sish  sur’atlari  xar  xil 

bo‘lishini tushuntirish uchun bu modelni yana rivojlantirdilar. 

 

Makroiqtisodni iqtisodiy o‘sishga o‘rg‘u berishi uning tabiatini ham o‘zgartirib 

yubordi. O’sish modellari taklifga asoslangan modellar edi: ularda talabga o‘rin yo‘q 

edi.  Shunday  qilib  o‘sish  modellari  e’tibor  qozonib,  Keynm  modellari  e’tibordan 

chetda  qoldi.  Bu  o‘sish  modellari  o‘rtamiyona  va  keyinchalik  ommabop  kitoblarga 

kiritilgan sari, makroiqtisodda Keyns nazariyasining roli tushib bordi, uning o‘rniga 

zamonaviy  makroiqtisodiyot  fanida  pulning  miqdoriy  nazariyasi  va  o‘sish 

nazariyalariga ko‘proq e’tibor qilina boshlandi. Klassik o‘sish nazariyasi keyinchalik 

iqtisodiy o‘sishning endogen nazariyasi bilan to‘ldirildi. Iqtisodiy o‘sishning endogen 

nazariyasida  texnologik  o‘zgarish  tashqaridan  berilgan  deb  emas,  balki  endogen, 

ya’ni  modeldan  kelib  chiqadi  deb  qabul  qilinadi.  U  fan  texnika  taraqqiyotiga 

sarflangan  investitsiyalarning  tabiiy  natijasi  sifatida  qabul  qilinadi.  Iqtisodiy 

o‘sishning  endogen  nazariyasida  samaradorlikning  o‘sib  borishi  me’yoriy 

unumdorlikning pasayib borishidan tezroq amalga oshadi va buning natijasi o‘laroq 

doimiy  iqtisodiy  o‘sishni  va  xech  qachon  turg‘unlikka  tushmaslikni  kuzatishimiz 

mumkin.  Shunday  qilib,  bu  model  asosiy  makroiqtisodiy  oqimni  pessimizga  emas, 

yana optimizmga qaytardi. 

 

Iqtisodiy  o‘sishga  e’tibor  Keyns  makroiqtisodiy  nazariyasini  chetga  surib 

qo‘ydi.  Keynscha  modellar  ishlatilar  edi,  lekin  multiplikator  va  talab  siyosatining 

ahamiyati  tushib  borar  edi.  Inflyatsiyaga  qaro‘i  kurashda  monetar  siyosat  ishlatilar 

edi,  fiskal  siyosat  esa  amaliy  jihatdan  noqulay  edi,  amalda  siyosat  taklif  tarafiga 

beriladigan imtiyozlarga qaratilgan edi. 

 

Ammo  Solou  iqtisodiy  o‘sish  modelida  ham  ayrim  muammolar  mavjud  edi:  u 

statistik faktlarga to‘liq to‘g‘ri kelmas edi. Modelga ikki o‘zgartirish kiritish orqali bu 

muammolarni  hal  qilish  mumkin:  bu  model  muvofiqlashtirildi  va  o‘rniga 

texnologiyaga  asoslangan  va  Smit  nazariyasiga  borib  taqaladigan  yangi  o‘sish 

nazariyasi yuzaga keldi.