Moskow mining institute publishing house

N = 3000 -1.4/20.8 = 202

3. 
   t = 2daq deb qabul qilib va (5.18) formula bo’yicha ag’darmada bir vaqtda bo’shatiladigan avtosamosvallar sonini aniqlaymiz:
   

N = 202 - 2/60 = 7

4. 
   l_n = 20м deb qabul qilamiz va (5.17) formula bo’yicha bo’shatish frontining uzunligini aniqlaymiz
   

Ь_фр = 7 - 20 = 140м

5. 
   (5.20) formula bo’yicha ag’darma frontining uzunligini aniqlaymiz Ь_фо =3-140=420м
   
6. 
   BOB. KARYER MAYDONINI OCHISH
   
   1. 
      KARYER MAYDONINI OCHISHNING MOHIYATI
      

Foydali qazilmalami ochiq usulda qazib olishda kon massasi karyerning ishchi gorizontlarida joylashgan zaboylardan, ularni karyerda yoki yuqori qismdagi qabul qilish nuqtalarigacha tashiladi (ko’chiriladi).
Bo’sh tog’ jinslarini qabul qilish nuqtalari bu ichki va tashqi ag’darmalar va foydali qazilmalar uchun omborxonalar va boyitish fabrikalaridir. Karyerdagi ishchi gorizontlar va kon massasini qabul qilish nuqtalari karyer yuqori qismida asosan turli balandlik nuqtalariga ega bo’ladi. Shunday qilib, karyerda karyer transportining unumli va iqtisodiy jihatdan samarali ishlashini ta’minlovchi transport aloqalarini qurishda, ularni ham rejada ham profilda optimal joylashtirish vazifasi turadi. Bu vazifa karyerni ochishni loyihalashda yechiladi. Karyer maydonini ochish karyer transportlarini karyer bo’ylab ishchi gorizontlarga harakatlanish va undan qoplovchi tog’ jinsini ag’darmalarga, foydali qazilmani esa boyitish fabrikalariga tashish imkoniyatini beruvchi kon lahimlari bilan amalga oshiriladi. Ochuvchi kon lahimlari yuzadan yoki allaqachon ochilgan oraliq ishchi gorizontdan boshlanadi va ochuvchi gorizont ishchi maydonida yakunlanadi.
Ochishning usuli, sxemasi va tizimi mavjud.
Ochish usuli ochuvchi kon lahimlari bilan xarakterlanadi. Karyer ishchi gorizontlarini ochish uchun ko’p hollarda ochiq kon lahimlaridan foydalaniladi. Kam hollarda karyerlarni ochish yer osti va mujassamlashgan kon lahimlari bilan amalga oshiriladi. Ba’zi hollarda karyer gorizontlarini ochish kon lahimlarisiz ham amalga oshirilishi mumkin.
Ochish sxemasi - bu hozirgi vaqtda karyerning kon massasini qazib olish gorizontlari va kon massasini tashish gorizontlari orasidagi aloqani taminlovchi barcha ochuvchi kon lahimlarining yig’indisi. Ochish sxemasi kon ishlarining aniq holatida ochuvchi kon lahimlarining turi, soni va joylashuvini ko’rsatadi.
Ochish tizimi - bu karyemi ochish sxemasining karyeming ishlash davri ichidagi o’zgarishi. Ochish tizimi qo’llaniladigan ishchi gorizontlarni ochish usuli va sxemalarini ko’rsatadi.
Asosiy karyer transportlaridan foydalangan holda karyerning ishchi gorizontlarini ochish (temir yo’l, avtomobil va konveyer) maxsus qiya kon lahimlarini ochishni talab qiladi. Bu kon lahimlarining o’lchamlari karyer transportining o’lchamlariga mos kelishi kerak, uning harakatlanish tezligini va bo’sh tog’ jinslarining fizik-texnik xususiyatlarini inobatga olishi kerak.
Pog’onalar ish frontiga ko’ra ochuvchi kon lahimlari qanotli va markaziy joylashgan bo’lishi mumkin (6.1-rasm.).
G’ildirakli karyer transportida va unga xizmat ko’rsatadigan bitta ochish kon lahimi mavjudaligida ish fronti ichida transport qaytish harakatiga (to’g’ri va qaytma) ega bo’lishi mumkin. Ochuvchi kon lahimlari bunday holatda unga bo’sh transport vositalarini qabul qilish va ulardan tog’ jinslarini olib chiqishga qo’llanilishi mumkin. Bunday ish fronti pog’onada oxiri berk deb ataladi. Bu usul asosan temiryo’l transportida keng qo’llaniladi. Gorizontga ikki va undan ortiq ochuvchi kon lahimi xizmat ko’rsatsa ish fronti ichida ham borib qaytadigan, ham bir tomonli harakatni qo’llash mumkin. Bunday holda bitta ochuvchi kon lahimi transportlarni qabul qilishga, ikkinchisi chiqarishga xizmat qiladi. Ishl frontidagi bunday ishlash usuli ochiq deb ataladi. Ochiq usul oqimli harakatlanishda transportlarning tez harakat qilishi imkonini beradi, lekin ikkinchi kon lahimidan foydalanish uchun qo’shimcha vositalar va qurilish ishlarini talab qiladi.
Kon uyumining yotish burchagiga ko’ra ishchi gorizontlarni ochish turli bo’lishi mumkin. Gorizontal konni qazib olishda karyerning ishlash vaqtida ochuvchi kon lahimlarini o’tish usuli o’zgarmaydi va karyerning qurilish davrida tugaydi.


6.1-rasm.. Pog’onalarning kon ishlari fronti turlari:
a, v - transportning ortga qaytishiga mo’ljallangan oxiri berk va ochuvchi kon lahimlarining qanotda joylashuvli; b - transportning ortga qaytishiga mo’ljallangan oxiri berk va ochuvchi kon lahimlarining markazda joylashuvli; g - transportning oqimli harakat qiluvchi ochiq va ochuvchi kon lahimlarining qanotda joylashuvli.

Qiya va tik qiya karyerlami foydalanishga topshirishda ular bir nechta

yelpig’ichsimon gorizontlar bilan ochiladi. Keyinchalik qazib olishga bundan
chuqurroq gorizontlarga kelganda ularning ochilishi ham amalga oshiriladi.
Shunday qilib gorizontlarni ochish karyerning butun foydalanish davrida amalga
oshiriladi.

2. 
   OCHIQ KON LAHIMLARI VA ULARNING QO’LLANILISHI
   

Ochiq kon ishlarini amalga oshirishda ikki turdagi kon lahimlari qo’llaniladi - kapital va qirqim transheyalar.
Kapital transheyalar - qiya ochiq kon lahimlari va ular ishchi gorizontlarni ochish uchul qo’llaniladi. Maydonning relyefidan kelib chiqqan holda kapital transheya trapetsiya ko’rinishida ko’ndalang kesimli yoki to’g’ri bo’lmagan uchburchaksimon bo’lishi mumkin (to’rtburchak). Kapital transheyalar uzoq vaqt xizmat qiladi va ularda transport aloqalarini joylashtirish uchun modjaUanadi.
Kapital transheyaning asosiy elementlariga uning asosining kengligi B_Km , chuqurligi Н_{к т}, bo’ylama qiyaligi i_{K m}, bortlar qiyalik burchaklari a_Km, rejadagi uzunligi L_Km va qurilish hajmi V_Km kiradi (6.2-rasm.).


6.2-rasm.. Kapital transheyaning umumiy ko’rinishi (a) va rejasi (b)

Kapital transheya asosining kengligi tanlanadigan transport vositasiga ko’ra yoki uni o’tish usuliga ko’ra aniqlanadi. Kapital transheya asosining minimal o’lchami transport vositalarining ko’ndalang kesimiga, transport vositalari orasidagi xavfsiz masofaga, maydonlarning ko’ndalang o’lchamlariga, ariqlar va boshqa transport aloqa vositalari o’lchamlariga mos bo’lishi kerak. Bu ko’rsatkich transheyani belgilangan texnologik sxema va foydalaniladigan uskunalarga mos holda o’tishni ta’minlashi kerak (6.8 -bo’lim).

Kapital transheyaning chuqurligi kapital transheyaning ust qismi (yer yuzasida transheyaning boshlanish joyi) va ochuvchi ishchi gorizont orasidagi ayirmasiga teng bo’lishi kerak. Bitta pog’onani ochishda kapital transheyaning chuqurligi ochuvchi pog’onaning balandligiga teng bo’lishi kerak.
Kapital transheyaning bo’ylama qiyaligi qo’llaniladigan karyer transportiga ko’ra tanlanadi. Bo’ylama qiyaligiga ko’ra kapital transheyalar qiya va tik qiya bo’ladi (6.1-jadv.).
Kapital transheyalarning borti qiyalik burchagi uning ishlash davri, tog’ jinsining fizik-texnik xususiyatlariga, ularning namlanganlik darajasiga ko’ra tanlanadi. Bu ko’rsatkich uning bortlarining turg’unligini ta’minlashi kerak. Kapital transheyalarning uzoq vaqt xizmatida yumshatilgan va yarim qoyasimon tog’ jinslarida o’tilgan kapital transheyalarda uning qiyalik burchagi tog’
jinslarming tabiiy yotish burchagidan ko’p bo’lmasligi kerak. Qoyasimon tog’ jinslarida bu ko’rsatkich 50-60° bo’ladi.