Moskow mining institute publishing house

7.1-jadval

Ko’rstkichlar	Bosqichlar
	1	2	3
Kon ishlari frontining holati	0 va 1	1 va 2	2 va 3
Qo’shni frontlar orasidagi masofa, m	200	200	200
Qoplovchi tog’ jinsi ordinatalari, м^2	12550 va 14160	14160 va 14770	14770 va 15300
O’rtacha ordinata, м^2	13355	14465	15035
Bosqichdagi qoplovchi tog’ jinsi hajmi, м^3	2674 -10^3	2893 -10^3	3007 -10^3
Ko’riladigan va oldingi bosiqichlardagi umumiy qoplovchi tog’ jinsi hajmi, м^3	2674 -10^3	5564 -10^3	8571-10^3
Foydali qazilma ordinatalari, 2 м	2840 va 2410	2410 va 3070	3070 va 4020
Foydali qazilma o’rtacha ordinatasi, м^2	2625	2740	3545
Bosqichdagi foydali qazilma hajmi, м^3	5250-10^2	5480 -10^2	7090 -10^2
Ko’riladigan va oldingi bosiqichlardagi umumiy foydali qazilma hajmi, м^3	5250-10^2	1730-10^3	1782-10^3
Qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha koeffitsiyenti, Ko’riladigan va oldingi	5.08	5.18	4.81

bosqichlardagi umumiy qoplovchi tog’ jinsi hajmi, 3 / 3 м / м
Qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti, м^3 / м^3	5.08	5.28	4.24
Uning har bir joylashuvi uchun kon ishlari fronti uzunligi, m	640 va 690	680 va 730	730 va 790

7.1-jadval (davomi)

Ko’rstkichlar	Bosqichlar
	4	5	6
Kon ishlar frontining holati	3 va 4	4 va 5	5 va 6
Qo’shni frontlar orasidagi masofa, m	200	200	200
Qoplovchi tog’ jinsi ordinatalari, м^2	15300 va 14880	14880 va 13990	13990 va 13920
O’rtacha ordinata, м^2	15090	14435	13955
Bosqichdagi qoplovchi tog’ jinsi hajmi, м^3	3018-10^3	2887 -10^3	1674-10^3
Ko’riladigan va oldingi bosiqichlardagi umumiy qoplovchi tog’ jinsi hajmi, м^3	11589 -10^3	14476-10^3	16150-10^3
Foydali qazilma ordinatalari, 2 м	4020 va 4650	4650 va 5330	5330 va 4620
Foydali qazilma o’rtacha ordinatasi, м^2	4335	4990	4975
Bosqichdagi foydali qazilma hajmi, м^3	8670-10^2	9980 -10^2	5970 -10^2
Ko’riladigan va oldingi bosiqichlardagi umumiy foydali qazilma hajmi, м^3	2649 -10^3	3647 -10^3	4244 -10^3
Qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha koeffitsiyenti, Ko’riladigan va oldingi bosiqichlardagi umumiy qoplovchi tog’ jinsi hajmi, 3 / 3 м / м	4.37	3.97	3.8
Qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti, м^3 / м^3	3.48	2.89	2.80
Uning har bir joylashuvi uchun kon ishlari fronti uzunligi, m	790 va 810	810 va 840	840 va 900

7. 
   Qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti ko’riladigan bosqichdagi qoplovchi tog’ jinsi hajmining shu davrdagi foydali qazilma ayirmasi sifatida aniqlanadi.
   
8. 
   Har bir joylashuv uchun kon ishlarining fronti uzunligi rejada aniqlanadi va masshtab bo’yicha uning aniq qiymati aniqlanadi.
   

Qazib olinadigan hajmlarning grafigi quyidagicha tuziladi. Absitsa o’qi bo’yicha masshtabda ish frontining holati o’rnatiladi, ordinatalr o’qi bo’yicha esa - qazib olinadigan foydali qazilma va qoplovchi tog’ jinsi o’rnatiladi. Qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma ordinatalari, qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha koeffitsiyenti, qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti, ish frontining uzunligi grafikda o’rnatiladi va ularning oxiri to’g’ri chiziqlar bilan ulanadi (7.2-rasm.). Ko’rilayotgan ko’rsatkichlarning hosil bo’lgan grafiklari ularning dinamikasini ko’rsatadi va quyidagi xususiyatlarga ega bo’ladi.


7.2-rasm.. Gorizontal kon uyumi uchun kon ishlari rejimi grafigi:
1 - qoplovchi tog’ jinsi ordinatasi; 2 -foydali qazilma ordinatasi; 3 - qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha koeffitsiyenti; 4 - qoplovchi tog’ jinsi joriy koeffitsiyenti; 5 - ish fronti uzunligi; 0, 1, 2, 3, 4, 5 - kon ishlari frontining holati; Ь_ф - front ishlari uzunligi; L_n - ishlar frontining
qo’shni joylashuvi orasidagi masofa; У_гм - qoplovchi tog’ jinsi (foydali qazilma) hajmi

1. 
   Absitsalar o’qi va grafiklar (ordinata) orasidagi masofa frontning har qanday harakatlanish nuqtasidagi foydali qazilma va qoplovchi tog’ jinsi shu kesishmada maydonini ko’rsatadi, shuningdek ishlar frontining 1m ga siljishidagi hajmni ham ko’rsatadi.
   
2. 
   Ikkita har qanday ordinatalar orasida va yuqoridan grafik bilan chegaralangan, pastdan absitsalar o’qi bilan chegaralangan maydon ish frontining boshlanishidan ko’riladigan holatgacha bo’lgan davrdagi qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma hajmini ko’rsatadi.
   

Shunday ko’rinishda qazib olinadigan hajmlar uchun va frontning boshqa boshlang’ich joylashuv holatlari va ularning harakatlanish tomoni uchun ma’lumotlar hisoblanishi va grafik tuzilishi mumkin. Boshlang’ich qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma hajmini hisoblashda butun karyer maydoni uchun maydonlar bir xil kattalikda bo’lishi kerak.

3. 
   QAZIB OLINADIGAN FOYDALI QAZILMA VA QOPLOVCHI
   

TOG’ JINSI HAJMINING QIYA VA TIK QIYA KON UYUMLARI
UCHUN GRAFIKLARI
Karyerning geometrik tahlili va kon ishlari rejimining kalendar rejasini tuzish uchun geologik asos bo’lib karyer maydonidagi kon uyumining ko’ndalang kesimi xizmat qiladi (masshtab 1:500, 1:1000, 1:2000). Qazilmaning ko’ndalang kesimi birdan o’zgarganda karyerning uzunligi bo’yicha qazilmalar bloklarga bo’lanadi.
Har bir blok chegarasida o’ziga xos ko’ndalang kesim va geometrik tahlil uchun ma’lumotlar tanlanadi. Kon ishlari rejimining umumiy grafigini tuzish uchun alohida bloklar grafiklari yig’indisi hosil qilinadi.
Kon uyumining (7.3-rasm.) ko’ndalang kesimini geometrik tahlilga tayyorlash quyidagicha amalga oshiriladi.

1. 
   Loyiha bo’yicha ko’ndalang kesimda karyerning oxirgi konturi tushiriladi.
   
2. 
   Bir biridan bir xil masofada gorizontal chiziqlar o’tkaziladi, ularning joylashuvi yuqori qismda qazilmaning qazib olish bosqichlariga mos keladi. Chiziqlar (bosqichlar) orasida vertikal masofa pog’ona balandligiga teng (qazilmaning yotish burchagi va gorizontal qalinligining birdan o’zgarishida) yoki pog’onaning ikki yoki uch marta kattaligiga teng (7.3-rasm da bu ko’rsatkich 30 m deb qabul qilingan) qilib qabul qilinadi. Har bir bosqichga tartib raqami beriladi (tepadan pastga). Karyer konturidan chap tomonga qarab gorizontlaming absolyut nuqtasi va ular orasidagi masofa ko’rsatiladi.
   

7.3-rasm.. Geometrik tahlilga tayyorlangan kon uyumining ko’ndalang kesimi:
1, 2, 3, 4, 5 - bosqichlar raqami; ABVG - karyer konturi

3. 
   Har bir bosqich gorizontida tanlangan qazib olish tizimi asosida (qirqim transheyani asosan qazilmaning yotgan yoni bilan ulangan qoplovchi tog’ jinslaridan o’tiladi) qirqim transheyaning (kengligi 30-40m) asosining holati chiziladi.
   
4. 
   Qirqim transheyaning chetki nuqtalaridan karyer maydoni yuqori qismi yoki karyerning oxirgi konturidagi bort qiyaliklari kesishadigan joyigacha karyerning ishchi bortlarining (qiyaligi 10-20°) qiyalik chiziqlari o’tkaziladi.
   
5. 
   Karyerning oxirgi konturi chegarasida har bir bosqich o’rtasida bosqichlar o’rtacha chizig’i sanalgan - gorizontal chiziqlar o’tkaziladi (7.3-rasm, shtrixlangan chiziqlar).
   

Cho’zilgan tuzulishdagi karyer maydonini ko’rib chiqamiz. 1-bosqich chuqurligiga erishish davrida karyerdan qazib olingan kon massasi ABVG kesishmalari maydonining karyer maydoni uzunligiga L_r ko’paytmasiga teng. ABVG ko’ndalang kesimi /_й__г o’rtacha chizig’i uzunligining bosqich
chuqurligiga ko’paytmasiga teng bo’lsa, unda qazib olingan kon massasi (м³) quyidagiga teng bo’ladi:
V = 30L l (7.1)
г.м к а-г V J




V = 30LL + 304 l
г.м к о-в к а

+ 30 LI

30Lk (1_б-в + l_d-a + 1г-г ) (7.2)
Mazkur karyer uchun 304 ko’paytmasi katta xatolik bilan o’zgarmas kattalik deb qabul qilish mumkin. Shu sababli kon massasining hajmi o’rtacha chiziq uzunligi /_й__г bilan aniqlanishi mumkin. Karyerning 2-bosqich chuqurligiga erishganida, kon massasining hajmi kesishma maydoni ABVGG' KEA' karyer maydoni chuqurligiga ko’paytmasiga teng. Agar ABVGG' KEA' maydon A'ABB', GG'V'V va EB'V'K maydonlar kesishmasi yig’indisiga teng bo’lsa, unda oldingi formulaga ko’ra qazib olingan kon massasi hajmi quyidagicha bo’ladi:
Bu holatda ham, va boshqa har qanday holatda ham har bir bosqichdagi kon massasi hajmini turli gorizontlarda karyer kesimini hosil qiluvchi geometrik shakllar chiziqlari yig’indisi (trapetsiya, parallelogramm, uchburchak) bilan aniqlash mumkin. Agar kesishmaning kattaligi noto’g’ri shakl bilan ko’rsatilgan bo’lsa, unda u qo’shimcha gorizontal chiziqlar bilan (bosqich chegarasida) to’g’ri elementar shakllarga aylantiriladi, ular bosqich chuqurligini tashkil qiladi. Bunday shakllarning maydoni shuningdek, bosqich chuqurligi qismini tashkil qiluvchi balandlikka proporstional bo’lgan o’rta chiziq qismi sifatida ham ko’rsatilishi mumkin. Misol uchun, bosqichning 15 m chuqurligida va elementar shakllarning 5 va 10 m balandligida elementar shaklning maydonini mos ravishda ularning o’rta chiziqlarining 1/3 va 2/3 qismini tashkil qiladi. Karyer konturining ikkita joylashuv nuqtalari orasidagi foydali qazilma maydonini shunday ko’rinishda ko’rsatish mumkin. Kerak bo’lganda foydali qazilma konturining (bosqichlar chegarasida) qiya chiziqlari to’g’ri chiziq qirqimlari bilan ajratilishi mumkin. Qazib olinadigan kon massasining hajmini to’g’ri chiziqli qirqimalar bilan xarakterlash mumkinligi karyerdagi kon ishlarining ketma-ket borishida kon ishlari grafigini tuzishni osonlashtiradi.
Qazib olinadigan hajmlarning grafigini tuzish tartibi quyidagicha.

1. 
   Absitsalar o’qiga bosqichlar nuqtasi va ularning o’rta chiziqlari tushuriladi (7.4-rasm.).
   

7.4-rasm.. Tik qiya kon uyumi uchun kon ishlari rejimi grafigi:
1 - kon massasi; 2 - qoplovchi tog’ jinsi; 3 - foydali qazilma; 4 - qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha koeffitsiyenti; 5 - qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti; 1, 2 - qazilmani qazib olish bosqichlari; +100, +70, +40 ... - gorizontlarning absolyut nuqtalari, m; L_r- karyer chuqurligi; \_гм - qoplovchi tog’ jinsi ordinatalari (foydali qazilma); l_e- qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyentlari ordinatalari

2. 
   Absitsa o’qida hosil bo’lgan bosqichlar nuqtalari va ularning o’rtacha chizichlarida vertikal chiziqlar (ordinatalar) o’tkaziladi.
   
3. 
   Bosqichlar o’rtasidan o’tuvchi ordinatalarda absitsalar o’qidan kon massasi va mos keluvchi bosqichga foydali qazilma kattaliklarini tashkil qiluvchi shakllar o’rta chiziqlari uzunligi joylashtiriladi.
   
4. 
   Shakl yuzasining o’rtasi oxirgi qirqimarini singan chiziq bilan ulab, kon massasi yoki foydali qazilma ordinalar grafigini hosil qilamiz.
   
5. 
   Kon massasi ordinatasidan foydali qazilma ordinatasini ayirib va hosil bo’lgan nuqtalarni singan chiziqlar bilan ulab qoplovchi tog’ jinsi grafigi ordinatasini hosil qilamiz.
   
6. 
   Qoplovchi tog’ jinsi ordinatasini foydali qazilma ordinatasiga bo’lib, joriy qoplovchi tog’ jinsini koeffitsiyenti hosil qilamiz.
   

Belgilangan usul bilan tayyorlangan foydali qazilma va qoplovchi tog’ jinsi grafigi quyidagi xususiyatlarga ega bo’ladi.

1. 
   Absitsa o’qining har qanday nuqtasidagi ordinata karyer chuqurligining oshishida kon massasi maydonining (qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma) oshishini ko’rsatadi.
   
2. 
   Ikkita ordinatalar orasidagi maydon va yuqoridan grafik bilan, pastdan absitsa o’qi bilan chegaralangan masofa kon massasi maydonining (qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma) kon ishlarining chuqurlashish holatida mos keladigan ordinatal balandlik nuqtalari orasidagi kattalikka teng.
   
3. 
   Har qanday ordinata va kordinata boshlanishi bilan chegaralangan va yuqoridan grafik bilan, pastdan absitsa o’qi bilan chegaralangan maydon mos keladigan ordinata chuqurligi bilan chegaralangan karyer konturidagi kon massasi (qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma) maydoniga teng.
   

Qazib olinadigan foydali qazilmalar grafigi quyidagicha hisoblanadigan ma’lumotlar (7.2-jadv.) bo’yicha tuziladi.