|
Olinishi talab etiladigan qoplovchi tog’ jinsi
koeffitsiyenti
|
Qoplovchi tog’ jinsini o’tkazish (aylantirish) uchun
ko’paytma
|
Vaznli
|
Hajmiy
|
Aralash
|
Vaznli
|
1
|
Ye / Yu
|
Ye
|
Hajmiy
|
7u / Гв
|
1
|
Yu
|
Aralash
|
1/Ye
|
1/Yu
|
1
|
Eslatma: yu - foydali qazilma zichligi; ye - qoplovchi tog’ jinsi zichligi.
Uncha katta bo’lmagan chuqurlikda (30-45m) foydali qazilmaning gorizontal yotishida, karyerning rejadagi katta o’lchamlarida, qoplovchi tog’ jinsi qalinligining he va foydali qazilma qalinligining hu chegaralanganligida qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha koeffitsiyenti tahminan quyidagi formula bilan aniqlanadi:
k = h / h
ср в и
1-5-6-4 - karyerning oxirgi konturlarida qoplovchi tog’ jinsi hajmi Ve; 5-2-3-6 - Vu karyerning oxirgi konturlarida foydali qazilma hajmi; 1-9-10-4 - Ve hajmi; 1-9-7-8 - Vec qurilish qoplovchi tog’ jinsi hajmi; 9-2-5-6 - VnM karyerning qurilish davrida qazib olingan (yo’l-yo’lakay qazib olish) foydali qazilma hajmi.
1.2. - rasm.. Joriy (a) va konturli (b) qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyentini aniqlash sxemasi:
V + V = ve.m; 1-2-3-7-6-5 - v hajmi; 10-8-4-9 - v2 hajmi; 3-7-10-9 - vum hajmi;
v3 + V4 = ve.K; 1-9-10-5 - V3 hajmi; 11-12-4-8 - v4 hajmi; 10-9-2-3-12-11 - vUK hajmi; fip, Д.
- mos ravishda ishchi va ishchi bo’lmagan bort qiyalik burchagi
Qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti km karyerda tashiladigan yoki uning chegarasida muayyan vaqt oralig’ida (yil, kvartal, oy) tashilgan qoplovchi tog’ jinsi hajmining Vem o’sha oraliq vaqtida tashilgan foydali qazilma hajmiga
Vum nisbati bilan aniqlanadi (1.2-rasm.), ya’ni:
k = F / V,
Kattaligi karyerning belgilangan konturlarida o’zgarmaydigan o’rtacha qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyentidan farqli ravishda, joriy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti yil bo’yicha, shuningdek yillar davomida o’zgaradi (yozda ko’rsatkich oshadi, kuz va qishda kamayadi).
Qoplovchi tog’ jinsining konturli koeffitsiyenti qoplovchi tog’ jinsi hajmining VeK karyerning oxirgi konturlari o’zgarishida qazib olinadigan foydali qazilma hajmiga Vem nisbati bilan aniqlanadi (1.2-rasm.), ya’ni:
к = V.. / V
Qoplovchi tog’ jinsining chegaraviy koeffitsiyenti ^ qoplovchi tog’ jinslarining maksimal tashish hajmini ko’rsatadi (foydali qazilma birligiga), bunda foydali qazilmani ochiq usulda qazib olishga bo’lgan harajatlar С0 yer osti usulda qazib olishdagi harajatlardan Cn oshmasligi kerak, ya’ni C < C. C kattaligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Q= C0 + kTCe
Bunda, Ca - qoplovchi tog’ jinslarini qazib olishdagi harajatlarini inobatga olmagan holda, 1t yoki 1m foydali qazilmani qazib olishga bo’lgan harajatlar, rubl;
CB - qoplovchi tog’ jinsini qazib olishga bo’lgan harajatlar;
- qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti, м3 / м3(м3 / т).
Quyidagi shartlarga rioya qilinganda ochiq kon ishlarini bajarish muvofiq bo’ladi:
C' < C yoki C + kTC < C
о п J ole п
Maksimal ruxsat etilgan joriy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti chegaraviy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti ^ ga teng bo’lganligi uchun, u holda:
C + k C = C
о гр e п
unda
К =( Cn - Co ) / Ce
Qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti kattaligi ochiq kon ishlarida muhim kattalik hisoblanadi. Ular ochiq kon ishlari chegarasini iqtisodiy jihatdan samarali ekanligini aniqlash uchun va katta chuqurlikda yotgan qiya va tik qiya konlarni qazib olishda karyerlarning mumkin bo’lgan chuqurligini aniqlash uchun xizmat qiladi, shuningdek karyer unumdorligini rejalashtirish uchun va foydali qazilmaning tannarxini aniqlashga ham xizmat qiladi.
KARYER ELEMENTLARI VA ULARNING O’LCHAMLARINI
HISOBLASH
Bitta karyer bilan qazib olishga mo’ljallangan kon yoki uning bir qismi karyer maydoni deb ataladi. Karyerda qazib olish obyekti foydali qazilma va qoplovchi tog’ jinsi bo’lganligi uchun, “karyer maydoni” terminida karyerning chegaraviy chuqurligida joylashgan murakkab tana tuzilishini tushunish mumkin (1.3-rasm.). Yuqoridan karyer yyer yuzasi bilan chegaralangan. Karyerni yon tomondan chegaralovchi qavatsimon yuza bort deyiladi, karyerni pastdan chegaralovchi yuza esa - ost deyiladi. Karyer bortining yyer yuzasi va osti bilan ulanish chizig’i mos ravishda karyerning yuqori va pastki konturini tashkil qiladi. Karyerning yuqori va pastki konturlaridan o’tuvchi yuza karyer bortining qiyaligi deyiladi. Kon ishlari olib boriladigan karyer borti ish olib boriladigan bort deyiladi. Shunga mos ravishda karyerning ish olib boriladigan va ish olib borilmaydigan karyer bortlarining qiyaliklari mavjud. Ost va yyer yuzasining markazlashtirilgan yuzasi orasidagi vertikal masofa karyer chuqurligi deyiladi. Karyerning yuqori va pastki konturlari holati, shuningdek qiya va tik qiya konlarni qazib olishda karyer chuqurligi kon ishlarini olib borish jarayonida doimiy o’zgarib turadi. Ochiq kon ishlarining tugashiga mos keluvchi karyer konturlari oxirgi konturi deb ataladi. Bunga karyerning rejadagi oxirgi chuqurligi va oxirgi o’lchamlari mos keladi. Yyer yuzasidagi karyerning oxirgi konturi shuningdek karyer texnik chegarasi deb ataladi. Karyer tomonidan band qilingan yyer yuzasining maydoni, uning xizmatlari va stexlari bilan birgalikda yer ajratmasi deb ataladi (1.4-rasm.). Yer maydonining ajratmasi karyer maydonidan 5-10 martaga oshadi va 10-15ming.ga ga etadi.
Karyerning asosiy o’lchamlariga kon massasi hajmi, oxirgi chuqurlik, osti bo’yicha o’lchamlar, bortlar qiyalik burchaklari, foydali qazilma zaxiralari, qoplovchi tog’ jinslari hajmi va o’lchamlari kiradi.
Kon ishlari masshtabini ko’rsatuvchi karyer konturidagi kon massasi hajmi (м3) akad. V.V.Rjevskiy formulasi bo’yicha aniqlanadi:
K.M = SHK m . . \nH2K HH + n KHl ctg2f
1 X 3
Bunda, S - karyerning ABCDE ostki maydoni (1.5-rasm.), м2;
H - karyer chuqurligi, m;
fn - karyer bortining p - maydoni qiyalik burchagi, daraja;
ln - bortning p - maydonining uzunligi, m;
pcp - bort qiyaligining o’rtacha burchagi, daraja;
Pcp -(Ali +AA+•••+PJ-n)/(li +12+•••+h)
1.3. - rasm. Karyerning ko’ndalang kesimi (a) va rejasi (b):
1 - karyerning oxirgi konturi; 2 - karyerning ish olib boriladigan bortining qiyalik chizig’i; 3
qazib olish pog’onasi; 4 - ochuvchi ishchi pog’onalar; 5 - ochuvchi ishchi bo’lmagan pog’onalar; 6 - himoya bermasi; 7 - transport bermasi; 8 - ishchi maydonlar; 9 - karyyer osti; 10 - foydali qazilma; Pn - karyerning ish olib borilmaydigan borti qiyalik burchagi; Ро - karyerning ish olib boriladigan borti qiyalik burchagi; Нк - karyerning joriy chuqurligi; Нкк
karyerning oxirgi chuqurligi
1.4.- rasm. Karyerning yer ajratmasi:
1 - karyer maydoni; 2 - qoplovchi tog’ jinsi ag’darmasi; 3 - temiryo’l stansiyasi; 4 - administrate korpus; 5 - maydalash-ajratish fabrikasi; 6 - yer ajratmasi chegarasi.
Agar karyer bortlarining barcha qiyalik burchaklari teng bo’lsa yoki o’zaro uncha katta bo’lmagan holda farqlansa, unda akad. V.V.Rjevskiy formulasi quyidagicha bo’ladi:
К.* = shk +1 pH ctgpcp +1 kHk ctg Bunda, R - karyyer ostining perimetri, m.
Nishab va gorizontal konlarni qazib olishda karyerning oxirgi chuqurligi foydali qazilma qatlamining ostki nuqtasi bilan yoki qoplovchi tog’ jinsi qalinligi he va foydali qazilma qalinligi yig’indisi hu bilan aniqlanadi, ya’ni
Нкк = he + hu (1.2)
Do'stlaringiz bilan baham: |
