Qazib olingan ko‘mir, qum, to‘kilgan tuproq

12	Qazib olingan ko‘mir, qum, to‘kilgan tuproq	0,5	IX	I
13	Suzib yuruvchi tog‘ jinslari	0,3	X	I

Tog‘ jinsining ko‘pchishi. Tog‘ jinsi massivdan ajratib, qulatib, qazib olganda hajmining oshishi ko‘pchish koeffitsiyenti deyiladi. Ko‘mirning ko‘pchish koeffitsiyenti 1,2—1,4, cho‘kindi tog‘ jin- siniki (qum, allevrolit, argilit) 1,4-2,2, magmatik va metamorfik tog‘ jinsiniki 1,7-2,3.

Tog‘ jinsining burg‘ilanishi - bu tog‘ jinsining qiyin burg‘ila- nish yoki tez burg‘ilanish ko‘rsatkichi (mm/min).

Nazorat savollari:

1. 
   Foydali qazilmalar deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Foydali qazilmalar tabiatda qanday holatlarda uchraydi?
   
3. 
   Foydali qazilmalarni qazib olishning nechta usuli bor?
   
4. 
   Litosfera nima va uning chegaralanishi?
   
5. 
   Tog‘ jinsining mexanik xususiyatlari formulasini ko‘rsating.
   
6. 
   M. M. Protodyakonov tasnifi haqida nima bilasiz?
   
7. 
   Tub tog‘ jinslari deb nimaga aytiladi?
   
8. 
   Cho‘kindi tog‘ jinslari deb nimaga aytiladi?
   

YER OSTI KON LAHIMLARINING
TASNIFI, ELEMENTLARI VA
VAZIFAVIY TAVSIFI

Asosiy tushunchalar va atamalar. Yer osti yoki yer ustida kon ishlari olib borish natijasida sun’iy bo‘shliqlar hosil bo‘ladi, bu bo‘shliqlar kon lahimlari deb ataladi. Ular qidiruv (razvedka) yoki kon qazish (ekspluatatsion) lahimlariga ajratiladi.


13





Qidiruv kon lahimlari foydali qazilmalaming zaxirasini, yo - tishini, tarkibiy qismlarini o‘rganish uchun o‘tiladi.

Kon qazish ekspluatatsion lahimlari esa foydali qazilmalarni qazib olish uchun ochiq yoki yer osti usulida o‘tiladi. Konlarni qazib chiqarish uchta bosqichdan iborat: a) konni ochish; b) shaxta maydonini qazishga tayyorlash; d) bevosita foydali qazilmani qazib olish. Shunga ko‘ra, ekspluatatsion kon lahimlari ham uchga bo‘linadi, ya’ni kapital (kon ochuvchi), kon tayyorlov (zaxiraning bir qismini qazishga tayyorlovchi) va qazish - foydali qazilmani qazib olish lahimlariga bo‘linadi.

Yer qobig‘ida joylashishi bo‘yicha kon lahimlari vertikal, gori- zontal va qiya bo‘lishi mumkin. Kon yo‘lagining yo‘nalishini chek- laydigan va yo‘laklarning ilgarilashi bilan doim o‘zgarib, ilgarlab boradigan qazilmaning old devori kavjoy (забой) deyiladi.