Moskow mining institute publishing house

1.6 - rasm.. Karyerning oxirgi chegarasini aniqlash sxemasi.
Qiya va tik qiya konlarni qazib olishda karyerning oxirgi chuqurligini
aniqlash analitik usulda bajarilishi mumkin. Buning uchun avval karyerning
17
oraliq chuqurligi aniqlanadi Н_кп, bu joriy va chegaraviy koeffitsiyentning tenglik holati bilan aniqlanadi (k_m = к_гр). Oddiy kon-geologik sharoitlarda joriy
qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi. Qandaydir vaqt oralig’ida karyer muayyan chuqurlikka ega bo’lsin H_Kl va I kontur bilan
chegaralangan (1.7-rasm.). At vaqt ichida karyerning chuqurligi AH kattalikka oshadi va karyer II kontur bilan chegaralanadi, uning kon massasining hajmi esa АУ_гм =AV_e + AV_u kattalikka oshadi. Joriy qoplovchi tog’ jinsiga ko’ra quyidagicha ifodalanishi mumkin:

OPEN - PIT MINING TECHNOLOGY, MECHANIZATION AND MANAGEMENT 2
(m ^{- В}д ) ^tg^pH 21
E ^hy^Ctg^{a +} E ^bn ⁺ E ^bm ⁺ E ^bK 21
t t t t 68
v,, = £ S,L,₊ V_RI 262

1

1

dV
AV = -vm. AH =
г.м к

d SHk +-PKctgPp +-kH_kctg^lP_L

dH_r

(1.5)
Akad. V.V.Rjevskiy formulasi bo’yicha aniqlanadigan karyerning kon massasi hajmidan kelib chiqqan holda, kon massasi hajmining kattalashishi ( m³ ) quyidagicha ifodalanishi mumkin:
xAH_K = (S + PH_KctgP_p + тгН²_к ctg²Pc_P ) AH
bunda, p_p - karyerning ish olib boriladigan borti qiyalik burchagi, gradus. Foydali qazilma hajmining oshishi:
AV„ = m L_dAH_K (1.6)
bunda, т_г - kon uyumining gorizontal qalinligi, m;
L - karyer tubining uzunligi, m.
(1.2), (1.3) va (1.4) formulalardan quyidagilarni qabul qilamiz:
h = ^AV' ^Au = ^s+^pHk^ctgPp + k^hKagPp ^- mL_d ⁽¹.1)
^AVu
(1.5) formulani quyidagiga keltiramiz:
Tirtg²PHI + ^PctgPp^HK + ^{S - m}r^L_d (l + ^kr_P ) = ^{0 (1}.⁸⁾
Н_к qiymatiga nisbatan kvadrat tenglamasini hisoblab (1.8), karyeming oraliq chuqurligini aniqlash formulasiga ega bo’lamiz (m), bunda qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti chegaraviy koeffitsiyentga teng bo’ladi:
=(-F+ JР² -MS -m,L_d (1+k„)))/(2nctgP_r ) (1.9)


1.7. - rasm. Qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyentini aniqlash uchun sxema:
7-6-1-8 va 3-4-10-9 - Ав qoplovchi tog’ jinsi hajmi; 1-2-3-4-5-6 - AV_U foydali qazilma hajmi; I, II - karyer konturlari

Karyerning oxirgi chuqurligi quyidagi tenglik bilan aniqlanadi (1.6.-rasm.): Вд + 2H_r„agp_t 2 Вд +2Н„2„ (ПО)

Bunda, В_д = 30 - 40 - karyer tubi kengligi, m.
(1.10) formuladan quyidagini aniqlaymiz:
Нк.к = H_r„agp_r /agp„ (1.П)
Bunda, Д. - karyerning ishchi bo’lmagan borti qiyalik burchagi, daraja.
(1.8) formulaga qiymatni qo’yib, quyidagiga ega bo’lamiz:
н„ =(-Р+JР² -4ж(S -m,L_d (1+k,_p))) / (2nctgP_H) (1.12)

3. 
   Gorizontal konlarni qazib olishda karyyer ostining oxirgi chegaralardagi o’lchamlari rejadagi qazilmaning konturlari va ostki nuqtasi bilan aniqlanadi. Qiya va tik qiya konlarni qazib olishda karyyer ostining minimal kengligi kon ishlarining xavfsiz olib borish holati bilan belgilanadi va 30-40m ni tashkil qiladi. Karyyer ostining kengligi qazilmaning cho’zilganlik uzunligiga teng
   
4. 
   bo’ladi (uning uncha katta bo’lmagan uzunligida). Karyyer ostining minimal uzunligi 70-100 m oralig’ida bo’ladi.
   

Qiya va tik qiya konlarni qazib olishda katta bo’lgan qalinlikda karyerning oxirgi konturlarida qazib olinadigan foydali qazilma hajmi karyyer ostining kon yon tomonlariga nisbatan joylashuviga bog’liq bo’ladi, bu esa oxir oqibatda ochiq kon ishlarining texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlariga ta’sir qiladi. Karyyer ostining aniq qiymatlarida qazib olinadigan foydali qazilma hajmi (м³) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
V =[m,H-(S, +S₂)]i_d (1.13)
Bunda, m - qazilmaning gorizontal qalinligi, m;
L - karyer tubining kengligi, m;
S, S - kon uyumi ichida karyyer ostida joylashganda, mos ravishda foydali qazilmaning yotgan va osilib turgan yon tomonidan qoldiriladigan maydon. (1.8-rasm.), м².



S + S₂ ^ мин (1.14)

1.8. - rasm.Karyer tubining joylashuvini aniqlash sxemasi
_s (т_г - x - ^В_д У LgpIgpH
^{1 2} (tgP₃ + tg^H)

(1.15)
Shu tariqa, foydali qazilmani maksimal hajmda qazib olishni ta’minlovchi karyer tubining optimal chuqurligi quyidagi holda o’z o’rniga ega bo’lishi mumkin:
Xl.gfij.gfin


(1.16)
² (^tg^p3 ^{- t}g^PH)
Bunda, x - karyer tubidan kon uyumining yotgan yonigacha bo’lgan masofa, m; P₃ - kon uyumining yotish burchagi, gradus.
O’zgarnvchan kattalik sifatida x ni qabul qilamiz. Shunda ko’riladigan butun funksiya quyidagicha ifodalanadi:


(1.17)
^d (S, + S2) = 0
ax
yoki


(1.18)
d_ ((m ^{- х -} B_d )² tgpJgpH x²igpj.gp_n '
^d [ ^2tg^PH ^2(tg^p₃ ^{- t}g^PH ⁾ ,
x ga nisbatan kerakli o’zgartirishlami amalga oshirib va qabul qilingan tenglamani bajarib, quyidagini qabul qilamiz:
^X = ((^тг ^{- В}д ) (^tg^{P -} tgh )) ^/ (^2tg^P ) ⁽¹.¹⁹⁾
(1.15), (1.16), (1.17) va (1.19) ifodalardan cho’zilmagan foydali qazilmaning minimal hajmini aniqlash uchun quyidagi formulaga ega bo’lamiz:
K.H._Mm =te - В )² tgP_HL_d/4 (1.20)



m H. -

(m ^{- В}д ) ^tg^pH

L_d (1.21)
Karyer tubining optimal holatlarida foydali qazilmani maksimal qazib olish hajmi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
v

5. 
   Kon ishlarining tugallanish vaqtiga karyer bortlarining qiyalik burchaklari bortlarning tuzilishi va ularni hosil qiluvchi tog’ jinslarining turg’unlik holatlari bilan belgilanadi. Karyer bortining tuzilish holatiga pog’onalar qiyaliklari, himoya va transport bermalari, kapital transheyalar asosi kiradi (1.9-rasm.). Karyer bortining qiyalik burchagi (gradus) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

^p = ^arctg
H„
E ^hy^Ctg^{a +} E ^bn ⁺ E ^bm ⁺ E ^bK
bunda, H_K - karyer chuqurligi, m; h - pog’ona balandligi, m;
а - pog’onaning qiyalik burchagi, gradus;
^h_yctga, ^b_n, ^b_m, ^b_Km - mos ravishda, himoya bermalari, transport bermalari,
kapital transheya asoslarining gorizontal joylashishi bo’yicha yig’indi kengliklari.
Transport bermasining kengligi (m) quyidagi formula bilan aniqlanadi (1.10-rasm.):
b = z + T+k
m
z = ^hy ^(а_е - ^c(_p )
Bunda, z - o’pirilishi mumkin bo’lgan prizma asosi kengligi, m; a_e - pog’onaning tabiiy qiyalik burchagi, gradus; a_p - ishchi pog’onaning qiyalik burchagi, gradus;
T=4-7,5 - transport yo’lining kengligi, m; k=0.5-0.7 - kyuvet kengligi, m.
b_m kattaligi karyer transportining turiga va harakatlanish jadalliligiga bog’liq bo’ladi. Avtomobil transportida bu kattalik mos ravishda bir va ikki yo’lli harakatlanishda 5-10 va 8-20m bo’ladi. Temiryo’l transportida bir yo’lli harakatlanishda 8m ga teng, ikki yo’llida esa - 12-14m.


1.9.-rasm. Karyerning ish olib 1.10.-rasm. b_m transport bermasining