Moskow mining institute publishing house

h = —

kh - ^ (C - b,)

(2.26)
Massivni yumshatish yumshatgichning parallel aralash yo’nalishi bilan amalga oshiriladi (2.13-rasm.). Aralash yo’nalishlar orasidagi S masofa kerakli bo’laklilik va kerakli yumshatish chuqurligi h₃, bu ko’rsatkich tishning chuqurlashish kattaligidan kichik bo’ladi orqali aniqlanadi. S kattaligi 110-160 sm oralig’ida bo’ladi. h₃ chuqurligini oshirish uchun va tog’ jinsining yaxshi maydalanganligini ta’minlash uchun qo’shimcha aralash yo’llar qo’llaniladi. Qo’shimcha yo’llar orasidagi masofa С' = (1,2^ 1,5)S. Borozdaning qiyalik burchagi a (2.13-rasm.) 40-60 daraja oralig’ida o’zgaradi va bu ko’rsatkich tog’ jinsi qattiqligi va tishlar o’lchamlariga bog’liq. Samarali yumshatish chuqurligi (m) yumshatgichning parallel yo’llarida quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
2 L
bunda, k - borozdaning ko’ndalang kesim yuzasi tuzilishini inobatga olish koeffitsiyenti;
b_B - borozda asosining kengligi, m.


2.13-rasm. Yumshatgichning parallel aralash yo’lida massivning yumshash sxemasi.
2.6 jadval

Ko’rsatkichlar		Yumshatgichlar
	DP-26S	DP-22S	DP-9S
Bazaviy traktor	T-130	T-180KS	DET-250M
Yurgizgich quvvati, kVt	118	132	228
Maksimal tortish kuchi, kN	94	167.6	220
Maksimal tishlarning kirishi, mm	450	550	700
Tishlar soni	1	1-3	1-3
Yumshatish yo’li maksimal kengligi, m	0.7	1.68	2.145
Harakatlanish tezligi, km/s	3.6-12.25	2.9-12	2.3-19
Massa, t: Osma uskunaning umumiy	1.4 17.75	3.2 18.38	5.92 38.35
k, k va b ko’rsatkichlari 2.7-jadvalda ke		tirilgan.

Yumshatgichning kesishma harakatida h₃ «к_э deb qabul qilish mumkin. h₃ kattaligi tog’ jinsining qattiqligiga bog’liq va kuchli yumshatgichlar uchun
0.2-0.3 va 1 ni tashkil etadi va oson va qiyin yumshatiladigan og’ jinslari uchun bo’ladi.
Yumshatgichning soatlik unumdorligi (м³) quyidagi formula bilan aniqlanadi:


(2.27)
3600Ch₃k_up
рых Л ^
¹ ^ nep
v L
parallel-kusishuvchan harakatda:











^Прых 1 ( 1 1

3600й к
з и. р

f

v

^р

л— I +1
V С С') ^nep

1

1

(2.28)

+ -
V CL C' L'
bunda, к_и._р - 0.7-0.8 - yumshatgichning ishlatish vaqti koeffitsiyenti;
v_v - yumshatgichning harakatlanish ishchi tezligi (oson, o’rtacha va qiyin yumshatiladigan tog’ jinslari uchun 1-1.5; 0.8-1.2 va 0.5-0.9), m/s;
t_nep - yumshatgichning keyingi borozdaga ko’chish vaqti (oddiy harakatda
t = 30 - 50 s);
L=100-300, L-50-150 - mos ravishda parallel va kesishma borozda uzunligi, m.
Oson yumshatiladigan tog’ jisnlarida yumshatgichlar soatli unumdorligi 1200 м³ ga etadi.
Yumshatgichlar skreper, buldozer va bir cho’michli yuklagichlar bilan majmuada ishlatiladi, ular kon massasini qatlamli yumshatishni amalga oshiradi.

2.7 jadval

Massiv	^ki	^k2	to В
Kamyoriqli	0.8-0.9	0.95-1	(15 - 2)bi
O’rtacha yoriqli	0.9-1	0.90-0.95	(2 - 3,5)b
Qattiq yoriqli	1	0.8-0.9	(3,5 - 6)b

b - tish uchining kengligi, m.

9. 
   BURG’ULASH-PORTLATISH ISHLARINING MARKSHEYDERLIK TA’MINOTI
   

Burg’ulash-portlatish ishlarini olib borishda marksheyderlik xizmatining vazifasi portlatish proektini kon-geometrik ma’lumot bilan ta’minlash, portlatish lahimlarining geometrik elementlarini nazorat qilish (skvajinalar), portlatishning sonli va sifatli biholanishini ta’minlashdir.
Kon ishlarining kalendar rejasiga asosan har bir navbatdagi ommaviy portlatish uchun bosh muhandis yoki uning portlatish ishlari bo’yicha
o’rinbosari portlatiladigan blokning o’lchamlari bilan va portlatish maydonining marksheyderlik rejasidan qo’shimcha qo’shib vazifa beradi. Karyerlarda ommaviy portlashlarni proektlashda marksheyderlik xizmati rejaviy-yuqori ishlarni amalga oshiradi va pog’onaning qiyalik burchagiga perpendikulyar bo’lgan holda kerakli vertikal kesimlari bilan maydon rejasini tuzida (1:1000 yoki 1:500). Rejaga va kesimlarga yuqori va pastki pog’onaning joylashuvi, pog’ona yuqori va pastki nuqtalari, burg’ulash va portlatilish bo’yicha tog’ jinslarining aloqalari, yoriqlilikning yo’nalishi (qatlamlarning yotishi), portlash maydonida transport va energetik aloqalar joylashuvi tushuriladi. Ko’mir konlarida qazilmalarning bir hil bo’lmagan tuzilishida va qiyin tuzulishda marksheyderlik tasvirlari bilan bir vaqtda geologik tasvirlar amalga oshiriladi. Pog’onaning ochilgan maydoni geologik xususiyatlari rejaga tushuriladi. Shu o’rinda pog’onani tashkil qiluvchi tog’ jinslarining yoriqliligi, yoriqning yotish va takroriyligi o’rganiladi. Rejaga va vertikal kesimlarga portlatish skvajinalari joylashuvi ko’rsatiladi, ular marksheyder tomonidan naturaga tushuriladi va skvajina tepasini anglatadi. Skvajinalarni pog’onada joylashtirish asosida ularning burg’ulash proekti tuzuladi, bunda har bir skvajina uchun uning elementlari ko’rsatiladi (ortiqcha burg’ulash bilan burg’ulash chuqurligi, qiyalik burchagi, taglik bo’yicha qarshilik chizig’i).
Portlatiladigan blokning burg’ulanishidan keyin tayyor skvajinalarni bajarish tasvirlari amalga oshiriladi, ular portlatish ishlari pasportini 1:500 yoki 1:1000 masshtabda tuzishga asos bo’ladi. Ohirgi holat portlatishni texnik hisobini bajarish uchun xizmat qiladi. Portlatiladigan blok pasportiga portlatish havfli bo’lgan maydon rejasi (1:5000 masshtabda) buzulish maydoni, kon mashinalari joylashuvi, temiryo’l yo’llari, energetik aloqalar ko’rsatilgan holda taqdim etiladi.
Portlatishning barcha bosqichlarida va amalga oshirishda marksheyderlik xizmati proekt geometrik elementlarini amalga oshirishni, portlash yonida joylashgan bino va aloqalar xavfsizligini ta’minlashni bajaradi. Marksheyder proektdan tashqari portlatish skvajinalari foydalanishga nomaqul deb belgilashi
kerak. Portlashdan keyin marksheyder aniq chiqqan kon massasi hajmini aniqlash uchun portlatilgan blokda tasvir ishlarini bajaradi. Shu materiallar asosida grafik hujjatlashtirish amalga oshiriladi va portlashning unumli ekanligi haqida hulosa beradi.
Portlatilgan massani yuqlagandan so’ng markdeyder portlash
ko’rsatkichlarini aniqlash uchun (kon massasi chiqishi, PM solishtirma sarfi) pog’ona pastki qiyaligi va qismini tasvirga tushuradi.