Moskow mining institute publishing house

3.1.jadval

Ko’rsatkich­ lar	Karyer mexanik kuraklar							Ochuvchi mexanik kuraklar
	EKG -3.2	EKG -5A	EKG -8I	EKG -12.5	EKG -15	EKG -20A	EVG- 35/65 M		EVG- 100/70(pro ekt)
Cho’mich hajmi, м^3	2.5; 3.2; 4	4; 5; 6.3	6.3; 8; 10	10; 12.5; 16	15	20	35		100
Turish darajasida qazish radiusi,	8.8	11.2	11.9	14.8	15.6	-	37		-

m
Bo’shatish maksimal radiusi, m	12	13.6	16.3	19.9	20	21.6	62	66
Maksimal qazish radiusi, m	13.5	15.5	18.2	22.5	22.6	24	65	70
Maksimal qazish balandligi, m	9.8	11	12.5	15.6	16.4	18	40	50
Maksimal bo’shatish balandligi, m	6.1	7.5	9.1	10	10	11.6	45	40
O’ta oladigan balandlik, daraja	12	12	12	12	12	12	5	5
Ekskavator og’irligi, t	140	250	370	653	672	1060	3790	12000
Dvigatellar o’rnatilgan unumdorligi, kVt	250	320	520	1250	1250	1358	5500	11600
TSikl davomiyligi (90 daraja qaytish burchagida), s	23.3	25	28	32	28	32	56	55

Qazish chuqurligi Н_ч - ekskavator o’rnatilish gorizontidan qazib olinadigan

pog’onaning pasti maydonchasigacha bo’lgan vertikal masofa (ikkita lahm). Qazish chuqurligi o’q uzunligi va qiyalik burchagiga bog’liq, shuningdek draglaynning zaboyda o’rnatilganligi, tog’ jinsining fizik xususiyatlari, kanatlar uzunligi, mashinist malakasiga ham bog’liq. O’q qiyalik burchagi 30-35 darajani tashkil qiladi.
Qiyalik burchagini kamaytirish draglayn qazishining radiusi va chuqurligi o’sishiga olib keladi.
Draglaynlarning texnologik o’lchamlari 3.2-jadvalda keltirilgan.
Draglayn ishchi stiklining ishlari quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: cho’michni zaboyga tashlash, cho’michni ishchi holatga keltirish, qazish (cho’michni to’ldirish), cho’michni zaboydan chiqarish, bo’shatish joyiga qayrilish, bo’shatish, zaboyga qaytish. Cho’michni zaboyga tushurish va undan chiqarish jarayonlari ekskavatorning qaytishi bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Tog’ jinsini ag’darmaga tashishda 360 darajaga qayirila oladigan ekskavatorning to’xtashsiz amalga oshirish mumkin. Bu holatda cho’michni bo’shatish ishlari ekskavator burulishi bilan bir vaqtda amalga oshirilganligi sababli ekskavator stikli kamayadi va qaytish yo’nalishini o’zgartirish uchun to’xtovsiz amalga oshiriladi.

3.2. jadval

Ko’rsatkichlar	Draglaynlar
	ESh- 6.5/45	ESh- 10/60	ESh- 15/90A	ESh- 20/90	ESh- 40/85	ESh- 100/125
Cho’mich hajmi, м^3	6.5	10	15	20	40	100
O’q uzunligi, m	45	60	90	90	85	125
Qazish maksimal radiusi, m	43.5	57	83.2	83	82	118
Maksimal qazish chuqurligi, m	22	35	42.5	42.5	40	52
Maksimal qazish balandligi, m	19.5	21	37.8	38.5	33	56
Maksimal bo’shatish balandligi, m	43.5	57	83.2	83	82	118
Ekskavator massasi, t	295	540	1400	1740	3200	10060
Asosdagi bosim (ish vaqtida), MPa	0.059	0.084	0.09	0.115	0.127	0.24
O’ta oladigan balandlik, daraja	8	10	7	7	7	7

TSikl davomiyligi (135 daraja qaytish burchagida),s	42	54	63	60	65	63-69
Dvigatellar o’rnatilgan kuchi, kVt	660	860	1610	2500	3x2250	4x3550

4. 
   KON MASSASINI QAZIB OLISH TEXNOLOGIYASI VA MEXANIK KURAK VA DRAGLAYN ZABOYLARI O’LCHAMLARI.
   

Zaboy ekskavatoming ish joyi hisoblanadi. Zaboyning o’lchamlari va tuzilishi ekskavatoming o’lchamlari va tog’ jinsi xarakteristikalariga bog’liq bo’ladi. Kon massasini mexanik kuraklar bilan qazib olishda quyidagi zaboy turlari mavjud: old tomonli (yondan), oxiri berk (transheyali) va frontal (rasm. 3.5). Yon tomonli zaboy ekskavatoming maksimal unumdorligini ta’minlaydi, bu uncha katta bo’lmagan yuklashga qaytishning o’rtacha qiyalik burchagi (90 darajadan ko’pmas) bilan, yuklashga transport vositalarini qulay etqazish va transport aloqalarini tashkil qilish va harakatlanishida kam to’xtovlar bilan asoslanadi. Oxiri berk (transheyali) asosan avtomobil va konveyer transportidan foydalanib transheyalar o’tishda qo’llaniladi. Transheyani o’tishda temiryo’l transporti qo’llanilsa, ekskavator ish paytida yuqoridan yuklashni amalga oshiradi. Frontal zaboyda ekskavatoming o’rtacha qaytish burchagi 120-140° ni tashkil qiladi. Zaxodkaning kichik kengligi sababli transport aloqalarining ko’proq yangi tuzilishi va xarakatlanishi talab qilinadi, bu esa ekskavatoming unumdorligini kamaytiradi. Shu sababli frontal zaboy kam qo’llaniladi (turli zaboylarni avtomobil transportini qo’llab qazishda). Yon va transheyali zaboylarda mexanik kuraklar 3.6 va 3.7 rasm.larda ko’rsatilgan sxemalardagi kabi ishlaydi.

5. 
   rasm. Mexanik cho’michlarning zaboylari turi:
   

a-oxiri berk; b-yon tomondan; v-frontal.
Zaboylami qazib olish sxemasi, ulaming o’lchamlari va tuzulishlari yumshoq va yumshatilgan tog’ jinslarini portlatish bilan qazib olishda o’zgaradi.
Yumshoq tog’ jinslarida zaboy tuzilishi cho’michning xarakatlanish traektoriyasiga mos bo’ladi. Shu sababli zaboy o’tkir burchakka ega bo’ladi (qiyalik burchagi 70-80°). Qazib olinayotgan pog’ona balandligi xavfsizlikni ta’minlash tomonidan ekskavatorning maksimal qazib olish balandligidan Н_чмах oshmasligi kerak, ya’ni h_y <Н_чмах . Agar bu shart bajarilmasa, pog’onaning
yuqori qismida osilmalar hosil bo’ladi, ular ekskavator ishlash davrida unga zarar etkazishi mumkin.


3.6-rasm. Kon massasini ekskavator joylashgan gorizontda (a), ekskavatordan yuqorigi gorizontda (b) transport vositalariga yuklash yoki ag’darmaga (v) tashish orqali mexanik kuraklar yon zaboyda ishlash sxemasi.





3.7-rasm. Kon massasini ekskavator joylashgan gorizontda (a), ekskavatordan yuqorigi gorizontda (b) transport vositalariga yuklash yoki lahim bortiga joylashtirish (v) orqali mexanik kuraklar transheya zaboyida ishlash sxemasi.

Qoyasimon va yarim qoyasimon tog’ jinslarida qazib olinadigan pog’ona balandligi ekskavatorning maksimal qazib olish balandligidan Я_чжш: dan 1.5 marta oshmasligi kerak. Shu o’rinda tog’ jinsi yig’imi bir yoki ikki qatorli portlatishda eskavatorning qazib olish balandligidan oshmasligi kerak, qo’pqatorli portlatishda esa - qazishning maksimal balandligidan bir yarim barovaridan. Portlatilgan kon massasini qazishda qo’shimcha soyabonlar yoki osmalar hosil bo’Hshini oldini olish kerak. Pog’onaning minimal balandligi cho’michni bir qazishda to’lishini ta’minlashi kerak. EKG-5 va EKG-8 ekskavatorlari uchun bu ko’rsatkich 2.5-3.5 m oralig’ida bo’ladi. Mexanik kuraklar transport vositalariga yuqoridan yuklash turida pog’ona balandligi bo’shatish balandligi va radiusi bilan chegaralanadi (rasm. 3.8). Pog’ona balandligi quyidagi formula bilan aniqlanadi (m):

■ bo’shatishning maksimal balandligidan foydalanish holati bo’yicha:
^hy = ^Яp.мах - ^hB - ^{a (3}.¹⁾
bunda, h_B - transport vositasi balandligi, m;
a=0.7^1 - yuklash vaqtida kuzov va cho’mich orasida xavfsiz masofa, m;
bo’shatish radiusining to’liq foydalanish holati bo’yicha:
^hy = ^(Rp ^{- R}4. у ^{- C})tg^a (3.2)
bunda, R_p - maksimal bo’shatish balandligida bo’shatish radiusi,m;
S > 3 - yo’l o’qidan pog’ona yuqori maydonchasigacha bo’lgan minimal masofa,m;
a - pog’ona qiyalik burchagi, daraja.
Turg’un tog’ jinslarida (a=60^70°) pog’ona balandligi bo’shatish balandligi bilan chegaralanadi, yumshoq tog’ jinslarida esa - bo’shatish radiusi bilan.
Yuqori yuklashli ekskavatorlar ishlash sxemasi transheyalar o’tishda va yangi gorizontlar hosil qilishda qo’llaniladi. Yuqoridan yuklash transheyani o’tishning tezligini oshiradi va uskunadan foydalanishni yaxshilaydi (asosan temiryo’l transporti bilan ekskavatorlar kompleksida). Ammo yuqoridan yuklashda ekskavatorning unumdorligi 20-30% kamayadi, ekskavastiya uchun harajatlar esa 1.5 martagacha oshadi. Unumdorlikning tushishi ish stiklining oshishi bilan aniqlanadi, xarajatlarning oshishi esa katta ekskavatorlarda ko’p amortizastion ajratishlar bilan bog’liq.
Zaboyning minimal kengligi gorizontda o’rnatilgan ekskavatorning minimal qazish burchagi bilan R₄. _y aniqlanadi. Yon zaboy bilan qazib olishda qazib olish
holatlariga ko’ra kenglik shu qiymatdan oshmasligi kerak. Zaboyning tashqi tomonida tog’ jinsi 30-40° qaytish burchagiga ega cho’mich bilan yaxshi ushlanadi, ya’ni zaboyning tashqi tomon kengligi (0,5 ^0,!)R_4y oralig’ida bo’ladi
(rasm. 3.5). Shunday qilib unumdor qazib olish shartlariga ko’ra yumshoq tog’ jinslarida qazib olish zaboyi kengligi (1,5+1,l)R_4y ni tashkil qilishi kerak. Asosan
yon zaboylarda ziboy kenligi 1,5R₄._yni tashkil qiladi. Oxiri berk zaboyning kengligi esa 2R_4y. Agar kengroq oxiri berk turdagi zaboyga ega bo’lish kerak
bo’lsa, ekskavator zig-zagsimon harakat qiladi yoki zaboy qisqa qo’ndalang zaxodkalar bilan qazib olinadi. Oxiri berk zaboyning 2R_4y dan kichik bo’lgan
kengligida ekskavatorning qaytib olish va transheyada transport vositalarini joylashtirish mumkinligi ko’rib chiqiladi.
Tumiryo’l transportidan foydalanilgan holda yon zaboy bilan qazib olinadigan yumshoq tog’ jinslari holatida, temiryo’l yo’llari pog’onaga parallel holda ekskavator o’qidan (0,8^0,9)R_pMax masofada joylashtiriladi (rasm. 3.6).
Avtomobil transportidan foydalanish holatida 50m va undan yuqori (panel) zaxodkalar bilan ishlash mumkin (rasm. 3.9). Avtosamosvallar yuklashga ekskavatorning yonidan yoki orqa tomonidan joylashtiriladi. Lentali konveyerlarga yuklash bunker-tarqatgich orqali amalga oshiriladi, ular ekskavatorning yonida yoki orqasida joylashtiriladi (rasm. 3.9). Bu holatda zaxodka kengligi А_к = 1,7R_4y + 2k_ppR_p (bunda, k_{p p} =0.8-0.9 - bo’shatish
radiusidan foydalanish koeffitsiyenti).

9. 
   rasm. Avtomobil (a) va konveyer (b) transportidan foydalangan holda yumshoq tog’ jinslarini keng zaxodkalar bilan qazib olish sxemasi: