Morrining seshanba darslari Muallif: Mich Elbom

soʻzga  chiqib,  keksa  professorimga  oʻz  hurmatini  izhor  qildi.  Baʼzilar  koʻziga  yosh  oldi. 
Kulganlar ham boʻldi. Bir ayol sheʼr oʻqidi: 
Sevimli va aziz jiga
rim… 
Hayot soʻqmoqlari oralab, 
Zamon osha kezarsan tanho. 
Abadiy navqiron yuraging 
–  
Barhayot sekvoyyadir goʻyo. 
Morri  ham  ularga  qoʻshilib  kuldi,  yigʻladi.  Odatda  aziz  insonlarimizga  aytishga  jurʼatimiz 
yetmay, qalbimiz tubida qolib ketadigan gaplarning hammasini aytib oldi oʻsha kuni. Uning 
“jonli dafn marosimi” muvaffaqiyatli oʻtdi. 

---

 
7 
 
Faqat... Morri hali hayot edi. 
Buning ustiga, professor hayotining eng hayratlanarli davri endi boshlanayotgandi.
 
 
Talaba 
Shu yerda men uchun qadrli va dono professorimni oxirgi marta bagʻrimga bosgan va u bilan 
xabarlashib  turishga  vaʼda  bergan  kunimdan  beri  boshdan  kechirganlarimni  hikoya  qilib 
beraman. 
Undan qaytib xabar olmadim. 
Aslida  esa,  universitetda  men  bilgan 
kishilarning  aksariyati,  jumladan,  pivoxoʻr 
hamshishalarim va ilk marta tongda qoʻynimda uygʻongan ayol bilan ham aloqalarimiz uzildi. 
Bitiruv  oqshomidan  soʻng,  men  oʻz  isteʼdodini  dunyoga  namoyish  etish  maqsadida  Nyu-
Yorkka yoʻl olgan takabbur bitiruvchi yigitchadan, yillar davomida toblanib, butunlay boshqa 
insonga aylangandim. 
Biroq men  kashf  etgan  dunyo  isteʼdodimga zarracha qiziqish  bildirmadi.  Endigina  yigirma 
yoshdan  oshgan  yillarim  ijara  haqini  toʻlash,  ish  haqidagi  eʼlonlarni  oʻqish  hamda  omad 
men
ga  kulib  boqmayotganligi  sabablari  haqida  bosh  qotirish  bilan  oʻtdi.  Mening  orzum 
mashhur  musiqachi  boʻlish  edi  (pianino  chalardim),  biroq  zim-ziyo  va  boʻm-boʻsh  tungi 
klublarda  oʻtgan  bir  necha  yillar  davomida  quruq  vaʼdalar,  nuqul  tarqab  ketaveradigan 
musiqiy  guruhlar  va  mendan  boshqa  hammaga  qiziqish  bildiradigan  prodyuserlar  tufayli 
orzum  oʻz  ahamiyatini  yoʻqotdi.  Umrimda  birinchi  marta  muvaffaqiyatsizlikka  yuz 
tutayotgandim. 
Aynan shu davrda, birinchi marta jiddiy ravishda oʻlim tushunchasi bilan yuzma-yuz keldim. 
Musiqaga mehr qoʻyishimga sababchi boʻlgan, menga mashina haydashni oʻrgatgan, nuqul 
qizlar haqidagi hazillari bilan jigʻimga tegadigan, meni futbolga olib kirgan suyukli togʻam – 
onamning  ukasi  qirq  toʻrt  yoshida  oshqozon  osti  bezi  saratonidan  vafot  etdi.  Men 
bolaligimdan unga taqlid qilib, “Katta boʻlsam xuddi u kabi boʻlaman” deb ahd qilgandim. U 
qalin  moʻylovi  oʻziga  yarashgan,  past  boʻyli,  xushbichim  kishi  edi.  Men  u  bilan  bir  uyda, 
shundoqqina  u  yashaydigan  xonadonning  pastki  qavatida  turganim  sababli  hayotining 
soʻnggi yillarida uning yonida boʻldim. Men uning baquvvat jismi avvaliga turshakdek qotib, 
keyin esa pufakdek shishib borishini kuzatar, har tun azob chekishini, kechki ovqat ustida 
kuchli  ogʻriqdan  lablari  burishib,  koʻzlari  yumuq  holda  oshqozonini  changallagancha 
bukchayib qolishiga guvoh boʻlardim. “Ey, Xudoyiiim”, — ingrardi u. “Ey, Xudo!”. Qolganlar – 
kelinoyim,  ularning  ikki  nafar  oʻgʻilchasi  va  men  –  koʻzimizni  undan  olib  qochib,  jimgina 
ovqatimizni yeyishda davom etardik. 
H
ech qachon oʻzimni oʻsha vaqtdagidek ojiz his qilmaganman. May oyi tunlaridan birida men 
va togʻam uning balkonida oʻtirgandik. Iliq shabada esib turardi. U ufqqa termilgancha, boʻgʻiq 

---

 
8 
 
ovozda  keyingi  yil  farzandlarining  maktabga  chiqishini  koʻra  olmasligini  aytdi.  Mendan 
“bolalarimdan koʻz-quloq boʻlib turasan, a?” deb soʻradi. Men undan bunday tushkun gaplarni 
gapirmasligini soʻradim. U menga gʻamgin tikilib qoldi. 
Bir necha haftadan keyin u olamdan oʻtdi. 
Dafn  marosimidan  soʻng  hayotim  butunlay  oʻzgardi.  Birdaniga  vaqt  joʻmrakdan  oqib 
tushayotgan suv kabi bebaho neʼmatga aylangan, men esa uni isrof qilmaslikka jon-jahdim 
bilan  harakat  qilishim  kerakligini  anglab  yetgandim.  Yarim  boʻsh  tungi  klublarda  musiqa 
chalishni  toʻxtatdim.  Bari  bir  hech  kim  eshitmaydigan  qoʻshiqlarni  yozishni  yigʻishtirdim. 
Jurnalistika  sohasida magistrlik  darajasini  qoʻlga  kiritishim  bilan  ilk  ish  taklifini  qabul  qilib, 
sport muxbiri  sifatida  faoliyat  yurita  boshladim.  Mashhurlikka  intilishdan  voz  kechib,  shon-
shuhrat  ortidan  quvib  y
urgan  sportchilar  hayotini  yoritardim.  Bir  paytning  oʻzida  ham 
gazetalarda ishlar, ham jurnallar uchun maqolalar yozib turardim. Vaqt va meʼyorni unutib, 
aqlga  sigʻmas  shiddat  bilan  mehnat  qilardim.  Tongda  uygʻonishim bilan  tishimni  yuvar  va 
kiyimlarimni h
am almashtirmasdan yozuv mashinkasi oldiga oʻtirardim. Togʻam umr boʻyi bir 
korporatsiyada  ishlagan  va  kunlari  bir  xil  oʻtgani  uchun  ishidan  nafratlanardi.  Mening 
qismatim unikidek yakun topmaydi, deya ahd qilgandim. 
Nyu-
York va Florida oʻrtasida sargardon  yurishdan charchab,  Detroytga koʻchib oʻtdim va 
“Detriot  Free  Press”  nashrida  kolumnist  sifatida  ishlay  boshladim.  Shaharning  sportga 
boʻlgan  qiziqishi  cheksiz  edi.  U  yerda  professional  futbol,  basketbol,  beyzbol  va  xokkey 
jamoalari  borligi  shuhratparastl
ikka  boʻlgan  chanqogʻimni  bemalol  qondirardi.  Bir  necha 
yildan  keyin  men  nafaqat  gazetaga  maqola  yozayotgandim,  balki  bir  nechta  sportga  oid 
kitoblar  va  radioeshittirishlar  muallifiga  aylangandim  hamda  televideniyedagi  muntazam 
chiqishlarimda  boy  futbolchilar  va  ikkiyuzlamachi  universitet  sport  dasturlari  haqidagi 
fikrlarimni  bildirib  borardim.  Men  hozirda  mamlakatni  qamrab  olgan  ommaviy  axborot 
vositalari boʻronining bir qismiga aylangandim. Ijodimga talab yuqori edi. 
Ijarama-ijara yurishlarim nihoyasiga yetdi. Orqa-oldimga qaramay hamma narsani sotib ola 
boshladim.  Tepalikda  joylashgan  uy  oldim.  Mashinalar  xarid  qildim.  Birja  aksiyalariga 
sarmoya  kiritib,  qimmatli  qogʻozlar  egasiga  aylandim.  Eng  yuqori  tezlikni  yoqib  olgandim, 
qiladigan  ishlarimning  barchasi  uchun  muddat  belgilar  va  shu  muddat  ichida  tugatardim. 
Telbalarcha jismoniy mashqlar bilan shugʻullanar, mashinani uchirib haydardim. Buncha koʻp 
pul topishim tushimga ham kirmagan. Janin ismli qora soch ayolni uchratdim, u tigʻiz kun 
tartibim  va  deyarl
i  uyda  boʻlmasligimga  qaramasdan,  negadir  meni  sevardi.  Yetti  yil 
uchrashib yurganimizdan keyin turmush qurdik. Toʻydan bir hafta oʻtib ishga qaytdim. Men 
Janinni,  shu  bilan  birga  oʻzimni  ham,  kuni  kelib  u  orzu  qilgan  farzandlarni  dunyoga 
keltirishimiz  va  risoladagidek  oila  qurishimizga  ishontirdim.  Ammo  bu  kun  hech  kelay 
demasdi. 
Yuqoriroq marralarni zabt etish uchun yana ishga shoʻngʻidim. Erishgan yutuqlarim menga 
hamma narsani nazoratda ushlash imkonini berishiga ishonardim: togʻam kabi xastalikka yuz 

---

 
9 
 
t
utib,  narigi  dunyoga  rihlat  qilishdan  oldin  hayotdan  borini  olishim,  baxtning  soʻnggi 
tomchilarini  ham  siqib  ichishga  ulgurishim  kerak  edi.  Oʻlim  bu  qismat  ekanini  tushunib 
yetgandim. 
“Morri-chi?” deyayotgandirsiz, a? Baʼzi-baʼzida xayolim unga ketar, “odamiylik” va “oʻzgalar 
haqida qaygʻurish” kabi tushunchalarni menga singdirganini eslardim, ammo bularning bari 
uzoq oʻtmishda qolib ketgan, xuddi boshqa hayotda sodir boʻlgandek tuyulardi. Ushbu yillar 
davomida  Brandeys  universitetidan  kelgan  barcha  xatlarn
i  toʻgʻri  axlat  chelagiga 
uloqtirardim,  oʻzimcha,  ularga  mendan  faqat  pul  kerak,  deb  hisoblardim.  Shu  sababli, 
Morrining  xastaligidan  bexabar  qoldim.  U  haqida  menga  xabar  berishi  mumkin  boʻlgan 
kishilar  allaqachon  unutilgan,  ularning  telefon  raqamlari  cherdakdagi  keraksiz  buyumlar 
solingan qutilarda chang bosib yotardi. 
Bir tun televideniye kanallarini almashtirayotganimda qulogʻimga chalingan ovoz eʼtiborimni 
tortmaganida, barchasi oʻz holicha davom etavergan boʻlardi...