Morfologiya samdaqi akademik litseyi

Karimni ko`rdi, xammani chaqirdi, qo`rganini aytdi, yaxshini maqtang 
Jo`nalish kelishigi kimga? nimaga? qayerga? so`roqlariga javob bo`lib, gapda 
quyidagi vazifalarda qo`llaniladi: 
Shaxs va narsa otlariga qo`shilib, kimga? nimaga? so`roqlariga javob bo`ladi, 
gapda vositali to`ldiruvchi bo`lib keladi: Yurakka buyurib bo`lmaydi. Do`stimga xat yozdim. 
O`rin-joy otlariga qo`shilib, qayerga? so`rog`iga javob bo`lib keladi, gapda o`rin 
holi vazifasida keladi: Qishloqqa qaytdi. 
Payt otlariga qo`shilib qachon? so`rog`iga javob bo`lib, payt holi vazifasida 
keladi. Ertaga qayting. Tongga yaqin boramiz. 
Jo`nalish kelishigidaga so`zdan keyin sifat va fe’llar qo`llaniladi: yurishga qulay, 
doskaga yozmoq, ovqatga pazanda. 
O`rin-payt kelishigi kimda? nimada? qayerda? qachon? so`roqlariga javob 
bo`ladi. Shaxs va narsa otlariga qo`shilib, kimda? nimada? so`roqlariga javob bo`ladi, 
gapda to`ldiruvchi vazifasida keladi: telefonda gaplashmoq, do`stida ko`rmoq. 
O`rin-joy otlariga qo`shilib, qayerga? so`rog`iga javob bo`lib keladi, gapda o`rin 
holi vazifasida keladi: Qishloqda yashaydi. 
Payt otlariga qo`shilib, qachon? so`rog`iga javob bo`ladi, gapda payt holi 
vazifasida keladi. Tongda aytdi hayot otini. 

---

MORFOLOGIYA SAMDAQI AKADEMIK LITSEYI 
18 
Chiqish kelishigi kimdan? nimadan? qayerdan? qachon? nima uchun? nima 
sababdan? so`roqlariga javob bo`ladi. 
Nondan olmoq
nimadan?
 
Qo`rqanidan yig`lamoq
nima uchun? 
Ertalabdan chaqirmoq
qachon? 
Do`stidan olmoq
kimdan? 
Shaxs va narsa otlariga qo`shilib, kimdan? nimadan? so`roqlariga javob bo`ladi, 
gapda to`ldiruvchi vazifasida keladi: do`stidan so`ramoq, uzumdan olmoq 
O`rin-joy otlariga qo`shilib, qayerdan? so`rog`iga javob bo`lib keladi, gapda o`rin 
holi vazifasida keladi: shahardan qaytmoq. 
Payt otlariga qo`shilib, qachon? so`rog`iga javob bo`ladi, gapda payt holi 
vazifasida keladi. Mashg`ulotlar tushdan boshlanadi. 
Otlashgan sifatdoshlarga qo`shilib, nima uchun? so`rog`iga javob bo`ladi, gapda 
sabab holi vazifasida keladi: Hammasini unutganidan rostini aytib qo`ya qoldi. 
Ba’zan tushum kelishigi o`rnida chiqish kelishigidagi so`z ishlatilishi mumkin. 
Bunda tushum kelishigidagi so`z butunni, chiqish kelishigidagi so`z qismni anglatadi: 
suvni(dan) iching, uzumni(dan) yeng. 
Jo`nalish, o`rin-payt va chiqish kelishiklari ko`makchilar bilan grammatik 
ma’nodoshlik hosil qiladi:  O`qish sizga(uchun) kerak, maktabga(tomon) bormoq.
(11-ilova) 
Kelishik 
qo’shimcha 
qanday
birliklarga 
qo’shiladi 
so’rog’i 
sintaktik 
vazifasi 
misollar 
Bosh --- 
Ot va otlashgan 
birliklar 
kim?
nima?
qayer? 
Ega, ot-kesim 
va undalma 
Xola, 
Daftar, 
shahar 
Qaratqich -ning 
Ot va otlashgan 
birliklar 
kimning? 
nimaning? 
qayerning? 
Har doim 
qaratqich
aniqlovchi 
O’quvchining 
bilimi 
Tushum -ni 
Ot va otlashgan 
birliklar 
kimni? 
nimani? 
qayerni? 
Har doim 
vositasiz 
to’ldiruvchi 
Mavzuni yoz 
Jo`nalish -ga (-ka, -qa) 
Shaxs va narsa-
predmetni ifoda-
lovchi so’zlarga 
kimga? 
nimaga?