Монография / (ТИҚхмми илмий Кенгаши томонидан чоп этишга тавсия қилинган) Тошкент-2019


Турли суғориш технологияларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлиги ва пахта толасининг сифат



Download 1,23 Mb.
bet34/38
Sana22.11.2022
Hajmi1,23 Mb.
#870648
TuriМонография
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   38
Bog'liq
Сувнинг ўсимлик ҳаётидаги роли

Турли суғориш технологияларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлиги ва пахта толасининг сифат


кўрсатгичларига таъсири
Ғўзани эгатлаб суғоришни амалга оширишда яъни турли суғориш технологияларининг кўчат қалинлигига таъсири аниқлашда, ғўзанинг биологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда кўчат қалинлигини тўғри танланиши пахтадан юқори ва сифатли ҳосил олишни таъминлайди. Тажриба даласида мақбул кўчат қалинлигининг қолдирилиши натижасида ва тупроқ намлигининг тўғри бошқариш орқали, экиндан юқори ва сифатли хосил олишга эришиш мумкин. Бу ишларни тўлиқ амалга ошириш натижасида тупроқдаги намлик кўпроқ муддатда сақланишига эришиш хамда тупроқ юзасидан бўладиган буғланиш камайтириш мақсадида турли суғориш технологиялари тажриба далаларида қўлланилди. Юқоридагиларни инобатга олган холда, ғўза ниҳоллари тўлиқ униб чиққандан сўнг, уларда 2-3 чинбарг пайдо бўлгандан сўнг ягона қилинди.
Тажриба далаларда вегетация охирида яъни пахта терими олдидан кўчат қалинликлари вариантлар бўйича яна бир бор аниқланади (8.8.1-жадвал).
Терим олди ҳақиқий кўчат қалинлиги Хоразм-127 ғўза навида энг юқори кўчат қалинлиги ғўза экилган даладаги эгатни қарама- қарши томондан суғориш вариантида хар гектар майдонда 93,9-94,1,
эгат оралатиб суғорилган вариантда 91,9-93,8, эгатни ўзгарувчан сув сарфи билан суғорилган вариантида 90,9-91,3 ва энг кам ишлаб чиқариш назорат вариантида 90,2-90,5 минг донани ташкил қилди (2013 й.).
8.8.1-жадвал Ғўзанинг кўчат қалинликларини турли суғориш технологияларига
боғлиқлиги

Вариант лар

Ягоналашдан кейин

Терим олдидан

Нобуд бўлган
кўчатлар сони

2013 й.

2014 й.

2013 й.

2014 й.

2013 й.

2014 й.

4 – тажриба

1

93,5

95,0

90,2

90,7

-3,3

-4,3

2

95,7

95,6

93,3

92,8

-2,4

-2,8

3

96,2

95,9

94,0

93,8

-2,2

-2,1

4

94,8

95,0

91,9

91,4

-2,9

-3,6

5 – тажриба

1

93,9

92,4

90,4

89,0

-3,5

-3,4

2

96,1

96,0

93,2

92,8

-2,9

-3,2

3

96,9

96,4

94,1

93,3

-2,8

-3,1

4

95,1

94,9

92,2

91,7

-2,9

-3,2

6 – тажриба

1

94,7

93,6

90,5

89,7

-4,2

-3,9

2

96,0

96,3

93,8

94,1

-2,2

-2,3

3

95,8

97,0

93,9

94,8

-1,9

-2,2

4

96,3

95,2

93,8

92,9

-2,5

-2,3

Ишлаб чиқариш назортига нисбатан эгатни қарама-қарши томондан суғориш вариантида хар гектар майдонда 3,6-3,7, эгат оралатиб суғорилган вариантда 1,7-3,3, эгатни ўзгарувчан сув сарфи билан суғориш вариантида 0,7-0,8 минг дона кўплиги аниқланди. Ўсув даврида нобуд бўлган кўчатлар сони барча тажриба дала ва вариантларда бўйича хар гектар майдондан ўртача 1,9-4,2 минг донани ташкил қилди. Шундан хулоса қиладиган бўлсак, тажриба ишларини олиб боришда кўчатларнинг нобуд бўлишига ўрганилаётган омилларнинг таъсири жуда кам бўлган деб ҳисоблаш мумкин. Буни кўпроқ тажриба даласидаги ғўзанинг дастлабки ўсув


даврида ғўза қатор ораларига бериаладиган ишлов, чопиқ қилиш ва бошқа бир қатор дала шароитида бажариладиган тадбирлар таъсири натижасида камайганлиги билан изоҳлаш мумкин (8.8.1-жадвал). Кейинги тажриба йили, яъни 2014 йилда хам шу тариқа боғлиқлар кузатилди.
Вегетация даври бошида асосан ғўзанинг ер устки органларига нисбатан ер ости органлари, яъни илдиз тизими яхши ривожланди. Кейинчалик, айниқса июл ойида ғўзанинг асосий пояси ўсиши ва ривожланиши кескин ортди, яъни асосий поянинг кунлик ўсиши 1,5 см. ва ундан ортиқни ташкил қилди.
Турли суғориш технологияларининг ғўзани ўсиш- ривожланишига таъсирини ўрганиш бўйича олинган маълумотлар қўйидаги 8.8.2-жадвалда келтирилган.
8.8.2-жадвалда келтирилган маълумотларнинг тахлили қилинишига қараганда, фенологик кузатувлар бўйича (август ойи) тажриба далаларининг ишлаб чиқариш назорати бўйича ўртача тажриба йиллари бўйича асосий поя узунлиги 66,3-79,1 см, 12,5-13,1 дона, ҳосил шохи, 2,1-2,5 тугунча, 1,8-2,2 дона кўсак, сентябр ойидаги кузатувларда кўсаклар сони 9,4-9,8 атрофида бўлган. Тажрибаларнинг 3-чи вариантида асосий поя узунлиги 78,1-81,9 см, ҳосил шохи 13,0-13,6 дона, очилган гул (тугунча) 2,0-2,7 дона, кўсак 2,3-3,0 дона, сентябр ойидаги жами кўсаклар сони 11,2-11,6 бўлди.
Турли суғориш технологияларни қўллаш натижасида (эгатни қарама-қарши томондан) суғориш олди тупроқ намлигини 70-80-60 фоизда ушлаб туриш орқали, барча вариантлар ичида оғир тупроқли тажриба дала (6-тажриба)да ғўзанинг ўсиш-ривожланиши, барча кўрсаткичлари юқори бўлганлиги кузатилди. Тажриба вариантларида турли суғориш технологияларининг қўлланилиши ғўзанинг ўсиши, ривожланиши ҳамда ҳосил тўплашига турлича таъсир кўрсатди.
Барча тажриба даладаги кузатувларда ғўзани ўсиши ва ривожланишига ўрганилаётган омилларнинг таъсири сезиларли даражада бўлди.

8.8.2-жадвал Турли суғориш технологияларининг ғўзани ўсиши ва ривожланишига таъсири


(ўртача 2013-2014 йиллар бўйича)

Тажрибалар

Вар


1.06

1.07

1.08

1.09

асосий поя узун- лиги,
см

чин барг сони, дона

асосий поя узун- лиги,
см

миқдори,
дона

асосий поя узун- лиги,
см

миқдори, дона

асосий поя узун- лиги,
см

кўсак сони, дона

ҳосил шохи

ғунча


ҳосил шохи

ғунча


гули


тугунча


кўсак


очил- гани

очил- магани

жами


4


1

9,2

3,8

43,3

5,9

2,2

66,3

13,1

4,9

2,1

2,7

1,8

73,1

1,6

7,8

9,4

2

10,6

4,2

46,8

6,7

3,5

73,1

12,9

5,2

2,5

2,9

3,1

75,1

3,1

8,1

11,1

3

10,7

4,3

47,6

6,8

3,6

73,1

13,1

5,3

2,6

3,0

3,5

75,9

3,3

8,4

11,6

4

10,4

4,1

46,2

6,6

3,3

72,9

13,0

5,0

2,5

2,7

2,9

74,5

2,9

7,6

10,4

5


1

10,0

4,2

44,9

5,4

2,7

76,1

12,1

5,4

2,1

2,0

2,0

78,8

1,5

8,1

9,6

2

10,3

4,6

46,3

5,8

3,7

77,8

12,9

5,2

2,0

1,9

3,5

80,2

3,3

7,5

10,8

3

10,4

4,7

46,8

6,0

3,8

78,2

13,0

5,4

2,0

2,1

3,7

80,7

3,6

7,7

11,2

4

10,3

4,4

45,8

5,8

3,7

76,5

12,8

5,1

1,9

1,9

3,4

79,9

3,2

7,1

10,3

6


1

9,8

4,1

46,8

5,7

2,6

79,1

12,5

5,2

2,5

2,3

2,0

82,2

1,9

7,8

9,6

2

10,2

4,5

47,3

6,3

3,8

80,9

12,9

5,3

2,7

2,4

3,6

83,8

3,4

7,7

11,1

3

10,5

4,6

47,9

6,3

4,0

81,9

13,6

5,4

2,7

2,4

3,7

84,1

3,6

7,9

11,5

4

10,3

4,4

46,8

6,2

3,8

80,3

12,8

5,1

2,7

2,3

3,6

83,7

3,3

7,7

11,0

152

1-августда олиб борилган кузатувларда энг яхши кўрсаткичлар


эгатни қарама-қарши томонидан суғорилган 3-вариантда бўлиб, ғўза бош поясининг баландлиги 73,1-81,9 см, ҳосил шохлари 13,0-13,6 донани, тугунчалар сони 2,0-2,7 донани ва кўсаклар сони 2,3-3,0 донани ташкил этди.
1-сентябрда олиб борилган кузатувларда ҳам энг яхши кўрсаткичлар, суғоришлар ЧДНС га нисбатан 70-80-60 фоиз тартибида, эгатни қарама-қарши томондан суғорилган 3-вариантда кузатилиб, жами кўсаклар сони тажриба далалари бўйича: 11,2-11,6 дона бўлганлиги аниқланди. Энг кўп очилган кўсаклар сони ҳам 3-вариант (3,3-3,6)да бўлиб, ғўзани ўзгарувчан сув сарфи билан ва эгат оралатиб суғорилган (2 ва 4-вариантлар (3,1-3,4))га нисбатан 2,9-3,3 дона бўлди.
Демак, ўтлоқи-аллювиал тупроқларда чекланган дала нам сиғимига нисбатан тупроқ намлиги 70-80-60 фоиз ЧДНС бўлган ҳолат учун эгатни қарама-қарши томондан суғорилган суғориш технологияларини қўллаш яхши натижа берди. Бу технологияни қўллаш орқали ғўзанинг нормал ўсиш, ривожланиши хамда пахтадан юқори ва сифатли хосил олиш ўрганилди.
Умуман олганда ғўзани суғориш олди тупроқ намлиги 70-80-60% ЧДНСда ушлаб турган холда суғориш технологиясини қўллаганда, энг мақбул вариант бу қарама-қарши томондан суғориш технологияси қўлланилган вариантда бўлди. Бунда эгат узунлиги бўйича бир хилда намланишига олиб келинди ва ғўза яхши ривожланди. Ғўзанинг асосий поясининг биологик ривожланиши, меъёрда ўсиши, ҳосил шохлари ва кўсакларнинг ортиши эгатни қарама-қарши томондан суғориш бошқа суғориш технологияси қўлланилганига қараганда юқори самара берди.
Ғўза қарама-қарши томондан суғорилганда кўсакларнинг эртароқ очилиши хам кузатилди. Чунки ғўза учун зарур бўлган ЧДНС ушлаб туриш орқали тупроқни эгат узунлиги бўйича бир хилда намланиши ва ғўзани учун керак бўлган тупроқдаги намлик таъминланди.
Турли суғориш технологияларни, экинга бериладиган бир галги
суғориш меъёри ва мавсумий суғориш меъёри, сув-хаво режимлари ғўзанинг ўсиши ва ривожланишига хамда экин ҳосилига таъсир қилувчи асосий омиллардан ҳисобланади. Тажриба далаларининг эгатлаб суғориш технологияларининг бир кўсакдаги пахта оғирлигига таъсири ўрганиш мақсадида барча тажриба вариантлардан ва қайтариқларидан ҳар терим олдидан 100 тадан намуналар териб олинди. Териб олинган намуналар ёрдамида терим олдидан хар бир кўсакдаги пахтанинг оғирлиги аниқланди (8.8.3-жадвал).
8.8.3-жадвал Ғўзани эгатлаб суғориш технологияларининг бир дона кўсакдаги
пахта оғирлигига таъсири, гр.

Тажриба

Вариантлар

Теримлар

Ўртача

Фарқи,
±

1

2

3

4

2013 - 2014 йй.

4


1

4,19

3,92

3,69

3,52

3,83




2

4,40

4,13

3,87

3,67

4,01

-0,19

3

4,48

4,16

3,98

3,67

4,07

-0,24

4

4,40

4,12

3,90

3,65

4,02

-0,19

5


1

4,30

3,99

3,82

3,59

3,92




2

4,54

4,25

4,03

3,71

4,13

-0,21

3

4,57

4,30

4,00

3,76

4,15

-0,23

4

4,56

4,25

3,99

3,71

4,12

-0,20

6


1

4,32

4,00

3,83

3,45

3,90




2

4,43

4,23

3,93

3,66

4,06

-0,16

3

4,50

4,26

3,97

3,67

4,10

-0,20

4

4,39

4,17

3,84

3,58

3,99

-0,09

Ғўза бўйича тажриба далаларида кузатилган вариантларда бир дона кўсакдаги пахтанинг оғирлиги ўртача 3,83-4,15 граммга атрофида бўлди.


Тажриба ишлари ўтказилган турли суғориш технологияларининнг хар бир кўсакдаги пахтанинг оғирлигини назоратга нисбатан 0,09-0,24
граммга ошганлиги аниқланди.
Тажрибаларда суғориш технологияларини ғўза ҳосилдорлигига таъсирини аниқлаш мақсадида, ҳар бир вариантдан барча қайтариқларда

  1. марта қўл терими ва 1 марта кўрак терими(пахтага айлантирилди) ўтказилди (8.8.4-жадвал).

8.8.4-жадвал Турли суғориш технологияларини ғўзани теримлар бўйича
ҳосилдорлигига таъсири (ўртача 2013-2014 йй)

Таж риба



Вариант лар



Жами ц/га



1- терим

2- терим

3- терим

Охирги терим

ц/га


Жамига нисбатан,
%

ц/га


Жамига нисбатан,
%

ц/га


Жамига нисбатан,
%

ц/га


Жамига нисбатан,
%

4


1

30,7

14,0

45,69

7,5

24,28

6,2

20,17

3,0

9,86

2

40,3

22,8

56,62

9,2

22,84

6,2

15,40

2,1

5,14

3

41,9

24,5

58,43

9,0

21,38

6,3

15,04

2,1

5,15

4

36,8

20,1

54,65

8,9

24,09

6,2

16,84

1,6

4,42

5


1

31,3

15,7

50,15

7,2

23,08

5,9

18,97

2,5

7,80

2

41,3

23,1

55,82

9,7

23,50

6,3

15,24

2,2

5,44

3

42,7

24,3

56,78

9,9

23,02

6,3

14,79

2,3

5,41

4

38,9

21,2

54,44

9,1

23,47

6,4

16,55

2,2

5,54

6


1

31,5

15,5

49,31

7,8

24,80

5,4

17,08

2,8

8,81

2

40,8

22,4

54,72

9,7

23,76

6,1

14,99

2,6

6,53

3

42,6

24,1

56,41

9,7

22,75

6,3

14,95

2,5

5,89

4

38,5

20,2

52,50

9,2

23,90

6,4

16,6

2,7

7,10

8.8.4-жадвалда келтирилган тажриба натижаларига асосан ғўза ҳосилдорлиги хар гектарига 30,7 (4-тажриба дала, 1-вариант) - 42,7 (4-тажриба дала, 3-вариант) центнерга ўзгарди.


Тажрибада энг юқори ҳосил ўртача тажриба йиллари бўйича

  1. тажриба бўйича - 41,9 ц/га; 5 тажриба бўйича 42,7 ц/га, 6 тажриба бўйича 43,6 ц/га суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС га нисбатан 70-80- 60 % бўлганда эгатни қарама-қарши томонидан суғорилган 3-вариантда

олинди. Эгатни ўзгарувчан сув сарфи билан суғориш натижасида шунга мос равишда 40,3; 41,3 ва 42,6 ц/га, эгат оралаб суғориш технологияси қўлланилганда 36,8; 38,9 ва 38,3 ц/га ғўзадан хосил олинди.




    1. Download 1,23 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish