Монография / (ТИҚхмми илмий Кенгаши томонидан чоп этишга тавсия қилинган) Тошкент-2019

II Боб. ХОРАЗМ ВОҲАСИНИНГ ТАБИИЙ ВА ХЎЖАЛИК ШАРОИТЛАРИ

1. 
   Географик жойлашган ўрни ва чегаралари
   

Хоразм воҳаси Амударёнинг қуйи қисмида жойлашган бўлиб, таркибига Ўзбекистон Республикасининг Хоразм вилояти ва Корақолпоғистон Республикасининг жанубий тўртта туманлари (Тўрткўл, Элликқаъла, Беруний ва Амударё) ва Туркманистон Республикаси Ташхауз вилоятининг шимолий ва шимолий-шарқий худудлари (Ташхауз, Тахта ва Дарғаната туманлари) киради (2.1.1-расм). Хоразм воҳасининг умумий суғориладиган майдони 710 минг гектарни ташкил этади.

2.1.1-расм. Хоразм воҳасининг жойлашуви

Хоразм воҳаси шимол томондан Қўнғирот яйловлари, жанубдан Қорақум чўллари, ғарбда чўл ва Устюрт платоси, шарқдан Қизилқум чўли билан чегараланган. Суғориладиган майдоннинг ўхшашлиги юқори бўлган Хоразм вилоятига тўхталиб ўтамиз.

Хоразм вилояти Ўзбекистонннинг шимолий-ғарбида, Амударёнинг қуйи қисми, 60⁰-62⁰ шарқий узунлик, 40⁰-42⁰ шимолий кенгликда жойлашган. Хоразм вилояти ҳудуди Турон паст
текислигининг шимолий қисмида бўлиб, қадимги Амударё ёйилма (дельтаси)си чап қирғоғини бир қисми ва ўнг қирғоғида Қизилқумнинг бир оз қисмини эгаллаган.
Ғарб, жанубий - ғарб ва жанубдан кўпроқ Туркманистонннинг Унғиз орти Қорақум қумликлари, Тошховуз вилояти, шимолий-ғарб ва шимолий-шарқдан Қорақолпоғистон Республикаси ва Бухоро вилояти билан чегараланган. Хоразм вилоятининг умумий ер майдони 605,2 минг гектар, шундан суғориладиган ер майдони 260,9 минг гектарни ташкил қилади. Экин экилган майдон 211,8 минг гектар, шу жумладан, 65185 (2009 й.) ва 110,872 (2006 й.) гектар ғўза
ҳамда 16904 (1995 й.) ва 54359 (2016 й.) гектар ғалла майдонидир. Вилоятда янги ерларни ўзлаштириш имконияти жуда чегараланган бўлиб, улар асосан қум барханларни текислаш, қуриб қолган кўллар ўрнида деҳқончилик қилиш ҳисобига амалга оширилади.
Амударё туфайли Хоразм воҳаси шаклланган ва бу дарёга жуда боғлиқ ҳисобланади. Воҳа ҳудудида турли ўлчамдаги 100 дан ортиқ кўллар мавжуд. Улардан энг каттаси - Тунгизкўл, Шўркўл, Улуғурқурқ, Кернай, Каратерон, Бутакўл, Олтинкўл, Зайкўл, Аккўл ва бошқалар.
Воҳада қишлоқ хўжалик экинларини суғоришда бир қанча каналлари мавжуд бўлиб, уларнинг баъзилари трансчегаравий ҳисобланади ва иккала мамлакат ҳудудидан ўтади. Энг йирик каналлар - Дўстлик, Шават, Тошсака, Палван-Ғозоват, Карамазин ва бошқалар.

2.