Moluch 297 c indd

3
/м, ал бекемдігі орташа кендерде 15–20 м
3
/м құрайды;
− Ірі кесектердің шығуы кен қасиеттеріне байланысты және 
ол әр кеніштерде әртүрлі мәнге ие, шамамен — 3–5% болады.
Негізінен, уатылатын қабатта ұңғымалар параллель немесе 
тарамды орналасады, және ұңғымаларды параллель орнала-
стыру кезінде ЖЗ массивте біршама біркелкі орналасады, себебі 
жақын және алыс учаскелер болмайды және қабатты бұрғылау 
үшін азырақ ұңғымалар қажет етіледі. Есесіне, тарамды орнала-
суда азырақ бұрғылау қазбалары қазылады және бұрғы білдегі 
орнын аз ауыстырады. Тарамды орналастыру тәсімі бұрғылау 
жылдамдығы 10 м/ауысым-нан жоғары болғанда параллель ор-
наластыруға қарағанда тиімді болып келеді.
Ұңғымаларды параллель орналастыру тәсімі төмендегі 1-су-
ретте көрсетілген.
Ұңғымаларды параллель орналастыру кезіндегі ар-
тықшылықтар:
− Уатылатын массивте ЖЗ біркелкі орналасады, бұл тау 
жыныстарын сапалы ұсақталуын қамтамасыз етеді және ірі ке-
сектердің(негабарит) аз шығуымен сипатталады;

---

«Молодой учёный» . № 7 (297)  . Февраль 2020 г.
334
Молодой ученый Қазақстан
− Ұңғымалардың меншікті шығыны азаяды, яғни ұңғы-
малар санын азайтуға болады;
− Ұңғымалар біршама тиімді пайдаланылады, себебі ЖЗ 
оқталмаған жақын учаскелер болмайды.
Ұңғымаларды параллель орналастыру кезіндегі кемшіліктер:
− Көп еңбек қажет ететін қазба жұмыстары жүргізіледі, се-
бебі әрбір уатылатын қабат үшін қосымша бұрғылау қазбалары 
керек(ашық немесе жабық қазбалар);
− Бұрғы білдегінің орнатылған позициясынан тек бір ғана 
ұңғыма бұрғылауға болады;
− Теспелік (шпурлық) уату тәсіліне қарағанда, кен де-
несінің өзгермелі жатысында толық уатуды қамтамасыз ету 
қиынырақ;
− Ұңғымалар арасындағы қашықтық аз болғанда, жабық 
қазбалар арасындағы кентіректер өте тар және тұрақсыз болады.
Осындай себептермен, параллель ұңғымалармен уатуды 
бекем, қиын ұсақталатын кендерде пайдаланады, себебі уату 
үдерісіне кеткен көп қаражат, екінші ретті ірі кесектерді(нега-
барит) ұсақтауға кететін шығындардың аз болуымен өтеледі. 
Параллель ұңғымалық уату тәсілі көптеген кеніштерде, соның 
ішінде КМА-дағы(Курск Магнит Аномалиясы) Губкин атын-
дағы кеніште де қолданылады.
Параллель орналастырудың артықшылықтарын сақтап 
және кемшіліктерін азайту үшін Сібірдің көптеген темір өн-
діретін кеніштерінде және Кривбасста темір кварциттерін өн-
діру кезінде параллель-жақындатылған ұңғымалар кешенімен 
уату қолданылады. Олардың айырмашылығы, қатарда бір 
ұңғыма бұрғылаудың орнына, бірнеше жақын орналасқан ұңғы-
малар бұрғыланады. Ұңғымалар арасындағы арақашықтық бір 
ұңғыманың 3–4 диаметріне тең болады, ал кешенде ұңғымалар 
саны 3–10 жетеді. Бірнеше жақындатылған ұңғымаларды жару, 
диаметрі үлкен бір ұңғыманы жарғандай жұмыс істейді. Бұл, 
бұрғы қазбаларының арасын үлкейтіп, олардың санын азай-
тады, сәйкесінше ұңғылауға кететін шығындарды азайтады.
Ұңғымаларды тарамды орналастыру тәсімі төмендегі 2-су-
ретте көрсетілген.
Ұңғымаларды қабатта тарамды орналастыру ең көп та-
ралған әдіс болып келеді(ұңғымалар бір нүктеден желпуіш 
тәрізді таралады). Бұл жағдайда, бұрғы білдектің бір пози-
циясынан бірнеше ұңғымалар бұрғыланады, білдекті тек ке-
лесі ұңғымалар тобын бұрғылау үшін орын ауыстырады. Бұл 
кезде, білдекті монтаж-демонтаж үшін және бір жерден екінші 
жерге орын ауыстыруға кететін еңбек көлемі күрт азаяды және 
бұрғылаушының ауысымдық өнімділігі өседі. Бұрғы қазбалары 
Сурет 1.