Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Xarajat moddalari	Korxona 1
Korxona 2
Mahsulot birligi uchun sarflangan xarajat, so‘mda	Jamiga nisbatan salmog‘i, %	Mahsulot birligi uchun sarflangan xarajat, so‘mda	Jamiga nisbatan salmog‘i, %
1. Xomashyo va materiallar xarajati	304	27,6	231.7	22,5
2. Yarimfabrikat xarajatlar	100	9,0	154.5	15,0
3. Yoqilg‘i va energiya xarajatlari	62	5,6	63.9	6,2
4. Ish haqi xarajatlari	273	24,8	219.4	21,3
5. Ijtimoiy sug‘urta ajratmalari	55	5,0	55.6	5,4
6. Brakdan ko‘rilgan zarar	25	2,3	30.9	3,0
7. Boshqa ishlab chiqarish xarajatlari	281	25,7	274	26,6
Jami ishlab chiqarish xarajatlari	1100	100,0	1030	100,0

Jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, «A» mahsulotini ishlab chiqarish uchun sarflangan xarajatlar ikkinchi korxonada birinchi korxonaga qaraganda 70 so‘m iqtisod qilingan. Har bir xarajat moddasini birbiri bilan taqqoslash ularning strukturasini o‘rganish tufayli shunday xulosaga kelish mumkin: 2-korxonada chetdan keltirilgan yarimfabrikat, tayyor detall va mahsulotni boshqa qismlari 1-korxonaga nisbatan ko‘proq keltirilishi mahsulot tannarxidagi mehnat haqi xarajatlarini ulushini 1-korxonadagi 24,8 foizdan 2-korxonada 21,3 foizga qisqartirishga erishilgan. Shu tufayli 2-korxonada strukturaviy o‘zgarishlar tufayli tannarx 70 so‘mga pasaygan.
8.10. Mahsulot tannarxini pasaytirish rezervlarini aniqlash usuli
Korxona bo‘yicha mahsulot tannarxini pasaytirish maqsadida mahsulotning ayrim turlari kalkulatsiya moddalarini rejadagi ko‘rsatkichlar bilan taqqoslash orqali ortiqcha xarajatga yo‘l qo‘yilish sabablari aniqlanadi va ularni pasaytirish yo‘llari belgilanadi.
Bir xil ixtisosga ega bo‘lgan korxona ma’lumotlari bilan ham taqqoslash orqali korxonani erishgan yutuq va kamchiliklari aniqlanadi. Mahsulot birligi tannarxi quyidagi formula asosida aniqlanadi:
S1 = A1 - B1,
VBP₁
bunda S₁ - mahsulot birligi tannarxi;
A₁ - doimiy xarajat summasi;
VBP₁ - mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
B₁ - mahsulot birligi tannarxidagi o‘zgaruvchan xarajat.
79- jadval
«A» turdagi mahsulot tannarxiga tegishli manbalar

Ko‘rsatkichlar	Shartli belgi	Reja	Haqiqatda	Rejadan farqi
1. Mahsulot hajmi, dona	VBP1	6760	6040	-720
2. Doimiy xarajatlar, ming so‘m	A1	7912	8056	+144
3. O‘zgaruvchan xarajatlar, so‘m	B1	3800	4100	+300
4. Mahsulot birligi tannarxi, so‘m	C1	4970,4	5433,7	+463,3

Mahsulot birligi tannarxi
Reja bo‘yicha = + 3800 = 4970,4 so‘m
Haqiqatda = + 4100 = 5433,7 so‘m
80-jadval Mahsulot birligi tannarxiga omillar ta’sirini zanjirli bog‘lanish usuli orqali aniqlash

Almashuv davriyligi		Omillar		Muhsulot birligi tannarxi, S1
	VBP1	A1	B1
I - reja	Reja 6760	Reja 7912	Reja 3800	Reja 4970,4
II – shartli №1	Haq 6040	Reja 7912	Reja 3800	Shartli №1 5110
III – shartli № 2	Haq 6040	Haq 8056	Reja 3800	Shartli №2 5133,7
IV – haqiqatda	Haq 6040	Haq 8056	Haq 4100	Haqiqatda 5433,7

Mahsulot birligi tannarxini rejadan farqi 5433,7 - 4970,4 = +463,3
Shu jumladan:
a) mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi
5110 - 4970,4 = +139,6 so‘m;
b) doimiy xarajat summasining o‘zgarishi
5133,7 -5110 = +23,7 so‘m;
d) o‘zgaruvchan xarajat summasining o‘zgarishi
5433,7 -5133,7 = +300 so‘m.
Hisob-kitoblar to‘g‘riligini tekshirish:
+139,6+ 23,7+300 = +463,3 so m‘ .
5433,7-4970,4 = +463,3 so m‘ .
Mahsulot tannarxini pasaytirishning (R fl S) asosiy manbalari quyidagilardan iborat:

1. 
   korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanish tufayli mahsulot hajmini oshirish (R ›VBP);
   
2. 
   mehnat unumdorligini oshirish, xomashyo, material, elektr energiya, yoqilg‘i, uskunalardan iqtisod rejimiga rioya qilgan holda foydalanish, unumsiz xarajatlarni bartaraf etish, brakka yo‘l qo‘ymaslik hisobiga ishlab chiqarish xarajatlarini (P fl 3) qisqartirish.
   

Mahsulot birligi tannarxini pasaytirish rezervi formula orqali quyidagicha aniqlanadi.
R fl S = Sb - S1 = 3₁ - P fl 3+3q - 3₁ VBP₁ + R ›VBP VBP₁ Bunda:
S_b,S₁ - mahsulot birligini ko‘zlangan va haqiqiy tannarxi; ³₁ - mahsulot ishlab chiqarish uchun haqiqatda qilingan xarajat; ^3q - mahsulot hajmini oshirish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlar;
VBP R₁ ›VBP - haqiqatdagi ishlab chiqarilgan mahsulot va mahsulot ishlab chiqarishni oshirish rezervi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish rezervi – ishlab chiqarish dasturi bajarilishini tahlil etish orqali aniqlanadi. Mahsulot hajmini ortishi tufayli xarajatlarni o‘zgaruvchan qismi (ishchilarning ish haqi, material xarajatlari va boshqa xarajatlar) ortgan holda, xarajatlarni o‘zgarmas qismi turg‘un holatda saqlanadi va shu tufayli tannarxni pasayishiga erishiladi.
Xarajatlarni qisqartirish rezervi har bir xarajat moddalari bo‘yicha innovatsiyani (yangi texnika, ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash, mehnatni tashkil etishni takomillashtirish), pullash orqali ish haqi, xomashyo, material, energiyalarni qisqartirilishiga erishiladi.
Mehnat haqi xarajatlaridan iqtisod ( R fl 3P) mahsulot mehnat sig‘imini pasaytirishga qaratilgan choralarni qo‘llashgacha ^(TE_o ⁾ va qo‘llashdan so‘ng aniqlangan mahsulot mehnat sig‘imi ^(TE₁⁾ ni farqi rejadagi bir soatlik ish haqi ( OT_pl ) va reja bo‘yicha mahsulot hajmi
(VPB_Pl ) ko‘paytmalaridan hosil bo‘ladi
R fl 3P =e(TE₁ -TE_o ) OT_Pl VPB_Pl
Materiallar xarajatini qisqartirish rezervlari (P fl M3) rejalashtirilgan mahsulot hajmi bo‘yicha material xarajatlarini pasaytirish rezervlari yangi texnologiya va boshqa choralarni qo‘llash orqali quyidagicha aniqlanadi.
R Mfl 3 =e(YR YR VBR Ts₁ - _o ) _{Pl Pl} , bunda YR YR₁, _o - innovatsiya choralarini qo‘llashga qadar, qo‘llash-
dan keyin mahsulot birligi uchun materiallar xarajati; Ts_Pl - rejadagi material bahosi.
Asosiy vositalarni saqlash xarajatlarini qisqartirish rezervlari, keraksiz, ortiqcha, ishlatilmay kelinayotgan bino, mashina, uskunalarni sotish, uzoq muddatli ijaraga berish orqali rezervlar ^{(P fl OC)} asosiy vositalarni dastlabki qiymatini uning amortizatsiya normasi (NA) ga ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi.
P fl A =e(P fl OC_i NA_i )
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish rezervlari bo‘yicha qo‘shimcha xarajatlar mahsulotning har bir turi bo‘yicha aniqlanadi. Bunday xarajatlarga qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan ortiqcha ish haqi, xomashyo, material, energiya va mahsulot hajmiga bog‘liq boshqa o‘zgaruvchan xarajatlar kiradi. Qo‘shimcha xarajatlar mahsulotning har bir turi bo‘yicha aniqlangan rezervlar haqiqatdagi o‘zgaruvchan xarajatlar ulush darajasiga ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi.
3q = P ›VBP b_{i i1}
Misol, A mahsulotini ishlab chiqarish hajmi 13300 dona, uni oshirish rezervi – 1500 dona, jami ishlab chiqarish uchun qilingan xarajat - 63840 ming so‘m; xarajat moddalarini qisqartirish rezervlari – 2130 ming so‘m; qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan ortiqcha o‘zgaruvchan xarajatlar – 4890 ming so‘m (1500^.3260), demak, mahsulot birligi tannarxini pasaytirish rezervi 0,3 ming so‘mni tashkil etadi.
R fl S = 63840 2130 4890 - 63840 = 4,5-4,8 = -0,3
13300 1500 13300
Rezervlarni bunday tartibdagi hisob – kitobi mahsulotning har bir turi, imkoniyat chegarasida innovatsiya choralari bo‘yicha ham alohida aniqlanishi maqsadga muvofiqdir.