Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Patent egasi (litsenziar) o’ziga tegishli ishlab chiqarishda nomoddiy aktivlardan foydalanishdan, shuningdek ularga litsenziyalarni sotishdan olingan daromadlar xarakat muddati doirasida foydalanish muddatlari boshlangan paytidan;

• 
  patent bo’yicha ixtirolar va selektsiya yutuqlari 5 (besh) yil davomida; dastlabki patent bo’yicha ixtirolar va guvohnoma bo’yicha selektsiya yutuqlari, patent bo’yicha sanoat namunalari 3 (uch) yil davomida; dastlabki patent bo’yicha sanoat namunasi 2 (ikki) yil davomida.
  

2. 
   Litsenziat (litsenziya shartnomasi buyumidan foydalanish huquqini olgan shaxs) nomoddiy aktivlardan olgan daromadlari undan foydalana boshlangan davrdan boshlab;
   

• 
  patent bo’yicha ixtirolar selektsiya yutuqlari 5 (besh) yil davomida; dastlabki patent bo’yicha sanoat namunasi 2 (ikki) yil davomida; guvohnoma bo’yicha tovar belgisi va hizmat ko’rsatish belgisi-1 (bir) yil davomida (litsenziar mahsulot ishlab chiqarganda).
  

Ushbu Soliq kodeksning 58-moddasi "T" bandiga muvofiq jismoniy shaxslarning soliqqa tortiladigan daromadiga quyidagilar qo’shilmaydi. Patent egasi bo’lgan jismoniy shaxs (litsenziar) o’z ishlab chiqarishida intellektual mulkdan foydalanishdan yoki ularga litsenziyani sotishdan olingan daromad miqdori xarakat muddati darajasida foydalanish boshlangan paytdan, shuningdek litsenziat sanoat mulkidan foydalana boshlangan paytdan:

• 
  patent bo’yicha ixtirolar va selektsiya yutuqlari-5 (besh) yil davomida; dastlabki patent bo’yicha ixtirolar va guvohnomalar bo’yicha sanoat namunalari- 3 (uch) yil davomida; dastlabki patent bo’yicha sanoat namunasi-2 (ikki) yil davomida.
  

Nomoddiy aktivlaridan foydalanib olingan daromadlar (foyda)dan Soliq Kodeksinig 31-moddasi 13-bandlarida ko’rsatilgan soliq imtiyozlarinig muddatlari tugatilgandan so’ng korxona buxgalteriyasida olingan daromad miqdori aniqlanib, belgilangan foizlarda daromad solig’i hisoblab chiqiladi.
Nomoddiy aktivlardan foydalanishdan olinadigan daromadni yalpi daromad miqdoridagi ulushi haqida axborotlarga ega bo’lish maqsadida yangi schyotlar rejasida alohida schyot ochish kerak deb hisoblaymiz. Ushbu schyotlar rejasida
«Daromadlar va xarajatlar» deb nomlangan 9-bo’limidagi 9000-«Asosiy (operatsion) faoliyatdan olingan daromadlar hisobi schyotlari»ga nomoddiy aktivlardan foydalanishdan olingan daromad ulushini to’liq hisobga olish maqsadida 9060-
«Patent yoki litsenziya asosida ishlab chiqilgan mahsulotlarni sotishdan olingan daromadlar» schyotini kiritishni taklif qilamiz. Ushbu schyotning ma’lumotlari sub’ektning moliyaviy natijalarini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega bo’lishi mumkin deb hisoblaymiz. Chunki, Soliq Kodeksining 31-moddasiga asosan sub’ekt
schyotida mahsulot (ishlar, hizmatlar) sotishdan kelgan daromadlaridan hisoblanayotgan soliq stavkalaridan ma’lum vaqt davomida to’lovlardan ozod qilinadi. Shuningdek Soliq Kodeksining 71-moddasida intellektual mulk ob’ektlariga bo’lgan huquqlarni olganlik uchun patent bo’yicha bojlar, ro’yhatga olish yig’imlari va litsenziya to’lovlar qo’shilgan qiymat solig’ini to’lashdan ozod qilingan.
Xo’jalik sub’ektlari o’zlarining mol-mulkidan, shuningdek nomoddiy aktivlariga ega bo’lganligi uchun, ushbu kodeksning 90-moddasiga asosan, nomoddiy aktivlarining yillik balansi o’rtacha qoldiq qiymatidan 3,5 foiz miqdorida mol-mulk solig’ini to’lash majburiyatini oladi Tarmoq korxonalarida «Pul oqimlari to’g’risida»gi hisobotida pul mablag’larining harakatini 9-sonli buxgalteriya hisobi milliy standarti qoidalariga muvofiq tarzda tuzadilar. Mazkur standartning 11- bandida operatsion faoliyatdan pul oqimi sub’ektning asosiy faoliyatidan kelib chiqadi deb belgilanadi va royalti bilan bog’liq pul mablag’lari tushumi operatsion faoliyatining asosiy pul oqimlari sifatida ifodalanadi. Patent egasi (litsenziar) royalti, "Paushal-to’lov» va «plast-kost» ko’rinishidagi (sanoat mulki ob’ektlaridan foydalanish huququni berganligi uchun) litsenziatdan olgan daromadlarini, shuningdek litsenziat esa royalti, «Paushal-to’lov» va «plast-kost» ko’rinishidagi (intellektual mulkdan foydalanganligi uchun) litsenziarga to’lovlarning umumiy qiymati «Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot» shaklida ham aks ettirilishi lozim. Tomonlar o’rtasida tuzilgan litsenziya shartnomasiga ko’ra litsenziat litsenziarga qat’iy belgilab qo’yilgan bir yo’la yoki davriy shaklda haq to’laydi.
Xo’jalik sub’ektlarining birlashuvida yoki bir sub’ekt ikkinchi bir sub’ektning sof aktivlari va ishlab chiqarish faoliyati xuquqini sotib olishi oqibatida bir iqtisodiy birlikka qo’shilishidan gudvill (Goodwill) paydo bo’ladi.
Gudvillning paydo bo’lishini quyidagi formula orqali ifodalanadi:

Gs=(Tp+L)-(Ga+Na); (2.2.1.)

Bu erda: Gs-gudvill sumasi;
Tp-to’lanadigan pul mablag’lari; L-majburiyatlar;
Ga-joriy aktivlarning bozor qiymati4
Na-uzoq muddatli aktivlarning bozor qiymati.
Korxonalarning birlashuvidan inventarga o’tgan barcha sotib olingan aktivlar va passivlar konsolidatsiyalashgan va hisobot ma’lumotlariga odatda sotib olish sanasiga bo’lgan qiymat bo’yicha kiritiladi. Sotib olish narxini aktivlarning hisob narxidan, shartnoma bo’yicha o’tkaziladigan majburiyatlarni chegirib tashlaganda ortiq bo’lishi gudvill sifatida qayd qilinishi lozim. Sotib olish sanasiga oluvchi korxona tomonidan konsolidatsiyalashgan balans tuziladi va bu asosida ishchi jadvallari tayyorlanadi. Bu ishchi jadvalida balans moddalari va uning qiymatlari, tuzatuvchi yozuvlar keltiriladi: Masalan, bir korxona ikkinchi korxonaning 100 foiz oddiy aktsiyalarini 1500000 so’mga sotib oldi, bu summa aktivlarning qoldiq qiymatidan 300000 so’mga ko’p. Bu ortiq summani birinchi korxona investori quyidagicha ifodalaydi: 180000 so’m sotib olingan korxonaning aktivlari qiymatini ko’paytirish hisobiga va qolgan 120000 so’m esa investor oladigan gudvill hisobiga. Shuningdek, sotib olish qiymati nominal qiymatidan oshganida amalga oshiriladigan tuzatishlarni ko’rsatuvchi ishchi jadvalini tuzadi.

10.