Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish hisobi

Iqtisodiyotni yuksalish davrida bozor raqobatiga javob beradigan mahsulot (ishlar, hizmatlar)larni ishlab chiqarishda eski mulk o’rniga yangisini sotib olish, eskisini sotish hisobiga daromadlar olish har bir tadbirkorning muhim vazifasidir.
Nomoddiy aktivlar quyidagi sabablarga ko’ra hisobdan chiqariladi: - to’liq amortizatsiyalanganda:

• 
  qisman amortizatsiyalanganda:
  
• 
  sotilganda:
  
• 
  tekinga berilganda:
  
• 
  ustav sarmoyasiga qo’shilganda.
  

Bu «Nomoddiy aktivlar» buxgalteriya hisobi milliy standartining 47-48 bandlarida va «Nomoddiy aktivlarni baholash, Intellektual mulkni baholash» standartlarida ham o’z ifodasini topgan. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarishning moliyaviy natijalari balansdagi va soliqqa tortiladigan foydaning miqdoriga bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Nomoddiy aktivlar hisobdan chiqarilganda hisobdan chiqarish dalolatnomasi (NMA-3 shakl) tuziladi. Uni xujjatda nomoddiy aktivlarni xo’jalikdan chiqarish sababi, balans qiymati, amortizatsiya meyori, amortizatsiyaning jami qiymati ko’rsatiladi. Nomoddiy aktivlar belgilangan hizmat muddatlari davomida amortizatsiyalanib boradi va hizmat muddati tugagandan so’ng to’liq amortizatsiyalanib hisobdan chiqariladi.
Bu aktivlar boshqa aktivlardan farqli o’laroq to’liq amortizatsiyalangandan so’ng ulardan qayta foydalanilmaydi va qoldiq qiymati nolga teng bo’ladi.
Nomoddiy aktivlar to’liq amortizatsiyalanganda hisobdan chiqarish quyidagi buxgalteriya yozuvlari orqali amalga oshiriladi;
Debet: 9220 «Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi» schyoti Kredit: 0410-0490 «Nomoddiy aktivlar» schyoti.
Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, nomoddiy aktivlar bo’yicha «Schyotlar rejasi»da ma’lum yangi schyotlar kiritish zaruriyati kelib chiqmoqda. Bizning fikrimizcha schyotlar rejasiga alohida «Patentlarni sotilishi va hisobdan chiqarilishi» (9230) deb nomlangan schyotni kiritish maqsadga muvofiq bo’lar edi, Natijada bir vaqtning o’zida patentning amortizatsiyalanish qiymati buxgalteriya yozuvlarida alohida aks etgan bo’lur edi. Buni quyidagicha ifodalash mumkin:
Debet: 0510 -«Patentning amortizatsiyasi» schyoti
Kredit: 9230-«Patentlarni sotish va hisobdan chiqarilishi» schyot
Patentlarni hisobdan chiqarishda «Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish dalolatnomasi» (NMA-3 shakl) bilan birga tomonlar o’rtasida tuzilgan shartnomalar ham asos bo’ladi. Nomoddiy aktivlarni sotish ya’ni realizatsiya qiymati bu-bitim (shartnoma) tuzilayotgan paytida manfatdor taraflar o’rtasida ayirboshlash mumkin bo’lgan summa hisoblanadi. Nomoddiy aktivlar xizmat muddati davomida hisobdan chiqarilib, uchinchi bir yuridik yoki jismoniy shaxslarga sotilganda olingan daromad yoki zarar nomoddiy aktivning balans (qoldiq) qiymati o’sishidagi tafovut sifatida belgilanadi. U «Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot»da (2-shakl) daromad yoki xarajat sifatida tan olinadi. Yangi schetlar rejasiga muvofiq nomoddiy aktiv ob’ektlarni sotishdan olingan daromad (foyda) «Boshqa aktivlarning sotilishi va turli
chiqimdan olingan foyda» (9320) schyotining «Nomoddiy aktivlarning sotilishi va turli chiqimdan olingan foyda» (9321) schyotida quyidagicha aks ettiriladi:


Debet: 9220–«Boshqa aktivlarni sotilishi va turli chiqimlari» schyoti
Kredit: 9320–«Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimdan olingan foyda» schyoti


Nomoddiy aktivlarning sotilishi jarayonida olingan foydani to’g’ri hisobga olish maqsadida 9321 schetning «Nomoddiy aktivlarning sotilishi va turli chiqimidan olingan foyda» schyotini taklif etamiz.
Nomoddiy aktivlarni sotilishidan ko’rilgan zararlarni (9432) «Boshqa aktivlarning realizatsiyasi va turli chiqimi bo’yicha zararlar» schetida aks ettiriladi: