Moliyaviy va boshqaruv hisobi

birliklar miqdori) - Doimiy xarajatlar = Foyda
To’plamalar usuli bilan zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi)ni aniqlash uchun quyidagi misoldan foydalanamiz.


Yalpi tushum - O’zgaruvchan xarajatlar - doimiy xarajatlar = Foyda


(Xarajatlar yoki tushumning umumiy summasi pul birliklarida)
Tenglamalar usulidan, bundan tashqari, mahsulot assortimentida tuzilmaviy o’zgarishlar ta’sirini tahlil qilishda ham foydalanish mumkin. Bunday holda sotish (realizatsiya) undan




Zararlar
4-chizma. Zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi) grafigi
tushgan tushumning umumiy summasidan mahsulotning nisbiy umumlri jamlamasi kabi qarab chiqiladi. Agar tuzilma o’zgarsa, tushum hajmini ma’lum kattalikka etishi mumkin. Bunday sharoitlarda foydaga bo’lgan ta’sir assortimentdagi o’zgarish qanday sodir bo’lganiga bog’liq. Mahsulotning past rentabelligi tomonigami yoki yuqori rentabelligi tomonigami.
Marjinal daromad usuli tenglamalar usulini turlaridan hisoblanadi, bunda zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi) quyidagi formula bilan aniqlanadi:


Doimiy xarajatlar Zararsizlik nuqtasi = ––––––––––––––––––––––
Marjinal daromad normai

Zararsizlik nuqtasini qanday topsa bo’ladi? Bu savolga misol bilan javob topamiz.

Chidamlilikning marjinal zahirasi - bu mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotishdan tushgan haqiqiy tushumning sotishning zararsizligini ta’minlovchi ostonali tushumdan oshib ketishini ko’rsatuvchi kattalikdir. Bu ko’rsatkich quyidagi formula bilan belgilanadi:


Chidamlilikning (Ґaqiqiy tushum - Ostonali tushum) marjinal = –––––––––––––––––––––––––––– zahirasi Ґaqiqiy tushum  100 %
Zararsizlik sotuv chog’ida mahsulot bahosini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Ostonali tushum Zararsizlik bahosi = –––––––––––––––––––––––––––
Tabiiy ifodada ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi
Zararsizlik bahosi formulasini bilgan holda har doim ishlab chiqarishning belgilangan hajmini sotish chog’ida foydaning ma’lum hajmini olish uchun sotishning zaruriy bahosini belgilash mumkin.
Ishlab chiqarish dastagi (leverage so’zma-so’z tarjimada-richag, dastak) - bu korxona foydasini boshqarishning doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar o’zaro nisbatiga yaxshilashga asoslangan mexanizmi (qurilma)dir. Uning yordamida sotishlar hajmi o’zgarishiga bog’liq ravishda korxona foydasi o’zgarishini taxminlash, shuningdek zarursizlik faoliyat nuqtasini aniqlash mumkin. Korxona xarajatlarini doimiy va o’zgaruvchan bo’lishga asoslangan marjinal usulda foydalanish uchun ishlab chiqarish dastagi mexanizmini qo’llanishiga zaruriy shartdir. Korxona xarajatlari umumiy summasidagi doimiy xarajatlarning solishtirma birligi qancha past bo’lsa, korxona tushumi o’zgarishi suratiga foyda hajmi shunchalik katta darajada o’zgaradi.
Ishlab chiqarish dastagi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Э•‘ ^MD
п
(1)

yoki
Э•‘1

• 
  п‚ЉЉ”‚ЏЉЉ”Џ п п
  

(2)

bunda Epl - ishlab chiqarish dastagi samarasi;
MD - marjinal daromad
Z doim - doimiy xarajatlar P- foyda
(1) formulasi yordamida topilgan ishlab chiqarish dastagi samarasining qiymati bundan keyin korxona tushumi o’zgarishlariga bog’liq ravishda foydaning o’zgarishini taxminlash uchun foydalaniladi. Buning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi.