Moliyaviy va boshqaruv hisobi

—ЌЌ
р ‡Џ‡Џ‘р‘
Bu erdan mahsulot zararsiz sotish hajmi quyidagini tashkil etadi:

_S Љ”Џ“ _{ P}
^{N } _{ S}Љ”Џ“
_ 150000
100  60
 3750ђ‹

р ‡Џ‡Џ‘р‘

2. 
   Berilgan koordinatlardagi kutilgan foyda summasini aniqlaymiz.
   

⁽ р ^PS‡Џ‡Џ‘^Nр‘ ⁾
S ^{Љ”Џ“Љ”Џ}5^“ 000(100
60)
150000
р5—00‡0

2. 
   Berilgan koordinatlardagi doimiy daromadlar summasini aniqlaymiz.
   

Љ”Џ“
Љ”Џ“

S)

(
р ‡Џ‡Џ‘р‘
тS…5N000(100
60)
50000
р5—00‡0

2. 
   
   )
   Sotishlarning rejalashtirilgan bahosini aniqlaymiz.
   

—ЌЌ
р ‡Џ‡Џ‘р‘
тS…5000(100
60)
50000
р5—00‡0

2. 
   O’zgaruvchan daromadlarning biron birligiga summasini aniqlaymiz.
   

—ЌЌ _S
^SЉ”Џ“ ^{ P}
150000  50000

‡Џ р‘
‡Џ р‘ ^ _N
100 
5000
 р6—0‡

2. 
   Marjinal daromadning mahsulot birligiga summasini aniqlaymiz.
   

_{m } ^S_Љ”Џ“ ^{ P} _ 150000  50000 _


р4—0‡

N 5000
Shuni ta’kidlash kerakki, korxona xarajatlarini doimiy va o’zgaruvchanlarga bo’lish SVR - tahlilining asosiy sharti hisoblanadi. Ma’lumki, doimiy xarajatlar ishlab chiqarish va sotishlar hajmiga bog’liq bo’lmaydi, o’zgaruvchanlar esa - bu ko’rsatkich o’zgarishiga mutanosib ravishda o’zgarib turadi. Shu bois keltirilgan formulaga nisbatan zararsizlik nuqtasini belgilash uchun mahsulotni mo’ljallash koeffitsienti ko’rsatkichidan foydalanishni maqsadga muvofiq bilamiz.
Uni quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin:
K ^Nз

N
N
т
bunda K_N - mahsulotni mo’ljallash koeffitsienti N_B - mahsulotni zararsiz sotish hajmi
N_R - mahsulotni foydali sotish hajmi
Bizning misolimiz uchun mahsulotni mo’ljallash koeffitsienti:
K  ²⁷⁵⁰  0,75
^N 5000
ni tashkil etadi.
Mazkur koeffitsient yordamida mahsulot sotish hajmiga bog’liq zararsizlik ko’rsatkichini aniqlaymiz.

1. 
   Mahsulot sotish hajmini baho ifodasida aniqlaymiz. 50000 x 0. 75 = 375000 so’m.
   
2. 
   Mahsulotni zararsiz narhini belgilaymiz. 100 x 0. 75 = 75 so’m.
   
3. 
   Mahsulot birligiga o’zgaruvchan xarajatlarni aniqlaymiz. 60 x 0. 75 = 45 so’m.
   
4. 
   Mahsulot birligiga marjinal daromad summasini aniqlaymiz. 40 x 0. 75 = 30 so’m.
   

SVR-tahlilidan foydalanish mahsulot ishlab chiqarish korxonalarini ish amaliyotida ko’p vazifalarini, masalan, mahsulot chiqarishini xilma-xil hajmda o’lchashni tezkor va sifatli hal etishga yordam beradi.
Korxona doimiy xarajatlari mahsulot ishlab chiqarishga bog’liq bo’lmaganidan barcha uchala variantlar uchun marjinal daromad hajmi va foydani (marjinal daromad hajmi bilan doimiy xarajatlar so’mmasi o’rtasidagi tafovut sifatida) topamiz (6. 1. jadval)
Marjinal daromadning o’rtacha hajmi barcha uchala variant uchun bir xil bo’lgani sababli hisob-kitobni soddalashtirish mumkin. Mahsulot chiqarishning har qanday hajmida korxona foydasini aniqlaymiz. Buning uchun:
Marjinal daromad o’rtacha hajmini mahsulot chiqarish hajmiga ko’paytirib, marjinal daromadning o’rtacha hajmini olamiz;
Marjinal daromadning umumiy hajmidan doimiy xarajatlarini chiqarib tashlaymiz.
SVR – tahlilini amaliyotda goho zararsizlik nuqtasi tahlili deb, ham aytadilar. Zararsizlik nuqtasi deganda korxona ishlab chiqarishning shunday tushumi va

shunday hajmi tushuniladiki, ular uchun barcha xarajatlar va kunlik foydasini hohlashini ta’minlaydi, ya’ni bu sotishning shunday hajmiki, unda korxona na zarar ko’radi, na foyda. Bu nuqta “Xatarli” yoki “O’lik” yoki “Muvozanat” nuqtasi deyiladi. Iqtisodiy adabiyotlarda qo’shimcha bu nuqta VER (“Break-even point”- qisqartmasi) sifatida belgilashlarini uchratish mumkinki, u rentabellik nuqtasi deb aytiladi.
Zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi) nuqtasini chiqarib tashlash uchun uch usuldan foydalanadilar: grafik, tenglamalar va marjinal daromad.
Grafik usulda zararsizlik nuqtasini topish “xarajatlar-hajmi-foyda” majmuiy grafigini tuzishga olib keladi. Grafik tuzishdagi izchillik quyidagilardan iborat:
Grafikda doimiy xarajatlar chizig’ini tortamiz, buning uchun abtsissalarni to’g’ri, parallel o’qlari chiziladi;
Abtsissalar o’qida qandaydir nuqtani tanlaymiz, ya’ni qandaydir hajm kattaligini. Zararsizlik nuqtasini topish uchun mushtarak xarajatlar (doimiy va o’zgaruvchan) kattaligini hisoblab chiqamiz. Grafikda bu miqdorga javob beruvchi to’g’ri chiziqni chizamiz.
Abtsissalar o’qida yana istalgan nuqtani tanlaymiz va uning uchun sotishdan tushgan tushumning summasini topamiz. Bu miqdorga javob beruvchi to’g’ri chiziqni chizamiz. Grafikdagi zararsizlik nuqtasi - bu ma’nosiga ko’ra to’g’ri tuzilgan xarajatlar va tushumning kesishuv nuqtasidir.
Zararsizlik nuqtasi (rentabellik ostonasi) - bu yalpi tushum va mushtarak xarajatlar grafiklarining kesishuv nuqtasidir. Foyda va zararlar o’lchamlari shtrixlab qo’yilgan. Zararsizlik nuqtasida korxona oladigan tushum uning mushtarak xarajatlariga tengdir, bunda foyda pulga teng Zararsizlik nuqtasiga mos keluvchi tushum ostonaviy tushum deb aytiladi. Zarasizlik nuqtasidagi ishlab chiqarish (sotish) hajmi ishlab chiqarish (sotishlar)ning ostonaviy hajmi dnb ataladi. Agar korxona soltishlarining ostonaviy hajmidan oz mahsulot sotsa, u zarar ko’radi, ko’p sotsa- foyda oladi.
Zararsizlik nuqtasini aniqlash uchun xalqaro amaliyotda korxona foydasini hisoblashga asoslangan tenglamalar usulidan foydalanadilar, uning formulasi quyidagicha:
Formula ko’rsatkichlari hisob-kitobi tartibini ta’kidlar ekanmiz, uni quyidagidek tasavvur qilish mumkin:
(Birliklar bahosi  Birliklar miqdori) - (Birlikka o’zgaruvchan xarajatlar 