Молиявий ҳисоб 1 Ўқув қўлланма

2. Фоизлар ва бўлғуси қиймат
Фоизлар – бу капитални турли шаклдаги қарз (ссуда, кредит ва ҳок.) бериш, ёхуд ишлаб чиқариш ва молиявий тавсифга эга инвестициялардан олинган даромад.
Ҳисоблашни бутун даври мобайнида бир хил бўлган бошланғич пул суммага кўпайтириладиган фоизлар оддий фоизлар деб аталади.
Мисол
500,000 миқдорида ссуда 3 йилга йиллик 30 % оддий фоизлар ставкаси бўйича берилди. 3 йил учун фоизлар қуйидагича ҳисобланади:
500,000 х 30 % х 3 = 450,000
Мураккаб фоизлар – бу қайта инвестицияланган фоизлардан олинган фоизлар бўлиб, яъни ссуда ёки молиявий қўйилмалар бўйича тўланадиган фоиз асосий суммасига қўшилади, бунинг натижасида фоизларга ҳам олинадиган асосий суммага ҳам фоизлар ҳисобланади.
Мураккаб фоизларни ҳисоблаш дисконтлашга тескари бўлган жараёндир, чунки мураккаб фоизлар ёрдамида ҳозирги вақтда мавжуд бўлган пул маблағларининг бўлғуси қиймати аниқланади.
Мисол
Агар, биз ҳозир банкга 1,000ни йилига 10 %га, фоизларни йилида бир марта тўлаш шарти билан қўйсак (йилнинг охирида), унда биз қуйидаги даромадлилик кўрсаткичларини олишни мўлжаллаймиз:
(а) бир йилдан кейин инвестиция қиймати қуйидаги қийматгача ошади:
1,000 +10 % 1,000 дан = 1,000 х (1+10 %) = 1,000 х (1.10) = 1,100
Биринчи йил учун олинган фоиз 100 (1100 – 1000) = 100ни ташкил этган.
(б) Биз бундан кейин ҳам пулларимизни банкдаги ҳисоб­китоб ҳисобварағида сақласак икки йилдан кейин инвестиция 1210га (1,100 х 1.1) тенг бўлади. Иккинчи йилга фоиз тўловлари қуйидагини ташкил этади 110 (1,210-1,100).
Буни бошқача ёзиш ҳам мумкин — икки йил учун бошланғич инвестиция миқдорига қандай қилиб фоизлар ҳисобланганини кўрсатиш йули билан, яъни
1, 000 х (1,1) х (1,1) = 1, 000 х (1,1)² = 1 210
(в) худди шу тартибда, агар биз пулни кейинги йил ҳам банкда сақлашни давом этсак, инвестициянинг қиймати учинчи йил охирида қуйидаги суммагача кўпаяр эди:
1,000 х (1,1) х (1,1) х (1,1) = 1,000 х (1,1)³ = 1,331
Учинчи йил учун фоизлар (1,331-1,210) = 121 ни ташкил этган.
Мазкур мисол мураккаб фоизлар қўлланилганда инвестиция қийматини аниқлаш услубиётини кўрсатади.
Мураккаб фоизлар тамойиллари пул оқимларнинг бўлғуси ва жорий (дисконтланган) қийматини ҳисоблашда фойдаланилади.
Бўлғуси қиймат – ҳозир инвестиция қилинган пул маблағларининг келажакдаги қиймати.
Мураккаб фоизлар – бўлғуси қиймат муолажасидан фойдаланганда бир неча йилдан кейин инвестициянинг қийматини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади: