Молиявий ҳисоб 1 Ўқув қўлланма

БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ
200__ йил га
Корхона:

Тармоқ:

Рўйхатга олиш жойи:
Манзил:
Ўлчов бирлиги: [ш.б.] Тақдим этиш муддати:

АКТИВЛАР	Ҳисобот даврининг боши	Ҳисобот даврининг охири
Узоқ муддатли активлар
Асосий воситаларни дастлабки қиймати
Ҳисобланган амортизация
Асосий воситаларни соф қиймати (баланс қиймати)
Гудвилл
Номоддий активлар
Уюшган компанияларга инвестициялар
Сотувга мўлжалланган инвестициялар
Узоқ муддатли дебиторлик қарзлар
Муддати узайтирилган солиқ активлари
Бошқа молиявий активлар
Жами узоқ муддатли активлар
Жорий активлар
Товар-моддий заҳиралар
Харидор ва буюртмачилардан олинадиган счет ва бошқа дебиторлик қарзлари
Олдиндан тўланган харажатлар
Пул маблағлари ва уларнинг эквивалентлари
Бошқа жорий активлар
Жами жорий активлар
ЖАМИ АКТИВЛАР
ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ВА МАЖБУРИЯТЛАР
Хусусий капитал
Устав капитал
Қўшимча тўланган капитал
Тақсимланмаган фойда
Бошқа резервлар
Озчилик улуши
Жами хусусий капитал
Мажбуриятлар
Узоқ муддатли мажбуриятлар
Узоқ муддатли кредит ва қарзлар
Муддати узайтирилган солиқ мажбуриятлари
Узоқ муддатли баҳоланган мажбуриятлар
Жами узоқ муддатли мажбуриятлар
Жорий мажбуриятлар
Савдо ва бошқа кредиторлик қарзлар
Қисқа муддатли қарзлар
Олинган аванслар
Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар
Узоқ муддатли қарзларнинг жорий қисми
Қисқа муддатли баҳоланган мажбуриятлар
Бошқа қисқа муддали мажбуриятлар
Жами қисқа муддали мажбуриятлар
Жами мажбуриятлар
ЖАМИ ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ВА МАЖБУРИЯТЛАР

ФОЙДА ВА ЗАРАРЛАР ТЎҒРИСИДАГИ ҲИСОБОТ
200__ йил 1 ______ дан 1 ______ гача
Корхона:

Тармоқ:

Рўйхатга олиш жойи:
Манзил:
Ўлчов бирлиги: [ш.б.] Тақдим этиш муддати:

Даромад
Сотилган маҳсулот таннархи
Ялпи фойда
Операцион даромадлар
Давр харажатлари, жами
Сотиш харажатлари
Маъмурий харажатлар
Бошқа операцион харажатлар
Операцион фаолиятдан олинган фойда
Бошқа операцион фаолиятдан даромадлар ва харажатлар
Инвестициядан олинган даромад
Молиявий харажатлар (фоиз кўринишидаги харажатлар)
Хорижий валюта бўйича курс фарқлари даромад (зарар)лари
Бошқа даромадлар ва харажатлар
Жами бошқа операцион фаолиятдан даромадлар ва харажатлар
Солиқ тўлагунга қадар фойда
Даромад солиғи
Соф фойда

IV ­ МАВЗУ. ҲИСОБ ЦИКЛИ. ТРАНСФОРМАЦИЯ ЖАДВАЛИ
1. Ҳисоб циклининг босқичлари
2. Трансформация жадвали
Бухгалтернинг иш жараёнида доимо уч савол мавжуд:
Операция қачон содир этилди?
Унинг қиймати ифодаси қанча?
Ушбу операция қандай қилиб туркумланиши керак?
Бошқарув қарорларни қабул қилиш учун зарур бўлган маълумот бир ҳиллаштирилган равишда жамғарилиши керак. Бухгалтерия маълумоти сақланишининг асосий бирлиги – бу ҳисобварақдир. Активлар, пассивлар, капитал, шунингдек даромадлар, харажатлар, фойда ва зарарлар учун алоҳида ҳисобварақ очилади. Ушбу ҳисобварақларнинг мажмуи ҳисобварақлар режаси деб аталади.
1. Ҳисоб циклининг босқичлари
Хўжалик муомалаларини таҳлил қилишдан то молиявий ҳисоботни тузиш ва ҳисобварақларни ёпишгача бўлган ҳисоб жараёни босқичларининг кетма-кетлиги ҳисоб цикли деб аталади. Ҳисоб цикли қуйидаги босқичлардан иборат:

1. 
   Дастлабки ҳужжатлар асосида хўжалик муомалаларини таҳлил қилиш
   
2. 
   Бош журналда хўжалик муомалаларни қайд этиш
   
3. 
   Ёзувларни Бош китобга ўтказиш
   
4. 
   Трансформация жадвалини тузиш ёрдамида ҳисобот даврининг охирида ҳисобварақларни трансформация қилиш
   
5. 
   Ҳисобот даврининг охирида ҳисобварақни ёпиш
   
6. 
   Трансформация жадвали асосида молиявий ҳисоботларни тузиш
   

Молиявий ҳисобот тузиш мақсадида бухгалтер жорий ҳисобот даврига тааллуқли бўлган маълумотларни танлаб олиши зарур. Бу турли ҳисоб-китоблар, таҳлилларни амалга оширилишини, ҳужжатлар лойиҳаларини тайёрлашни талаб этади. Уларнинг барчалари ишчи ҳужжатлар деб аталади.
Агар Бош журнал ёки Бош китобда бирон бир хатога йўл қўйилган бўлса, ушбу хатони тузатиш керак. Хатоларни тузатиш тузатувчи ўтказмаларни бериш йўли билан амалга оширилади. Тузатувчи ўтказмалар – бу аввал қисман ёки умуман нотўғри берилган журнал ўтказмаларни тўлиқ ёки қисман тузатиш учун бериладиган журнал ўтказмаларидир. Одатда хатони тузатиш учун нотўғри берилган ёзувни устидан чизиб ташланади ва тўғри ёзув берилади (сторно ёки қизил сторно усули). Ҳар бир тузатувчи ўтказмага тўлиқ тушунтиришлар илова қилиниши керак.
2. Трансформация жадвали
Трансформация (тузатувчи) ўтказмалар – бу ҳисоблаш усули бўйича ҳисобни юритиш воситаси бўлиб, улар турли даврда тузилган молиявий ҳисоботни бир-бири билан таққосланувчан бўлишига ва фойдаланувчилар учун ушбу маълумот ўринли бўлишлигига имкон яратади. Трансформация ўтказмалари аксарият ҳолларда баҳоланишни талаб этадиган бўлишига қарамасдан, ушбу баҳолар текшириш имконини берадиган маълумотларга асосланган бўлиши зурур.
Трансформация ёзувларни Бош журналда ёки Бош китобда рўйхатга олингандан кейин трансформация (тузатилган) синов баланси (барча трансформация ўтказмаларни берилгандан кейин тузилган синов баланси) тузилади, бу ўз навбатида молиявий ҳисоботни осонгина тузиш имкониятини яратади. Одатда трансформация ёзувларни бажариш ва молиявий ҳисоботни тузиш учун бухгалтерлар трансформация жадвалидан фойдаланадилар. Трансформация жадвалидан фойдаланиш трансформация ёзувни қолдириб кетиш эҳтимолини пасайтиради, ҳисобварақлардаги арифметик ҳисоб-китобларни текшириш учун ёрдам беради, ва молиявий ҳисоботни тузишни осонлаштиради.
Одатда трансформация жадвали ҳисобварақлар номлари ва/ёки уларни рақамлари учун устунларга ва, бундан ташқари, қуйидаги келтирилган жадвалда кўрсатилганидек, яна тегишли номлардаги ўнта устунларга эга. Трансформация жадвалининг бош қисмида (1)корхонанинг номи, (2)“Трансформация жадвали” деган сарлавҳа; жадвал тузилган давр кўрсатилади.
Трансформация жадвалини тузиш амали олти босқичдан иборат:

1. 
   Ҳисобварақлар қолдиқларини синов балансининг устунларига киритиш.
   
2. 
   Трансформация ўтказмаларини ёзиш.
   
3. 
   Трансформация қилинган ҳисобварақлар қолдиқларини трансформация (тузатилган) синов балансининг устунларига ёзиш.
   
4. 
   Трансформация қилинган синов баланси қолдиқларини фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботга ва бухгалтерия балансига ўтказиш.
   
5. 
   Фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисобот ва бухгалтерия баланси устунларида умумий суммаларни ҳисоблаш.
   
6. 
   Соф фойда ёки зарар фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботни устунларидан бухгалтерия балансидаги устунларига ўтказиш.
   

Барча трансформация ўтказмалари қилингандан кейин ёпиладиган ўтказмалар берилади. Ёпиладиган ўтказмалар икки мақсадни кўзлайди:
- даромадлар ва харажатлар ҳисобварақларининг ёпилиш йўли билан кейинги ҳисобот давр учун асос яратади. Ушбу операция зарур, чунки фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисобот қатъий белгаланган ҳисобот даври (цикли) учун соф фойда, харажатлар ва даромадларни акс эттиради. Шунинг учун вақтинчалик (даромадлар, харажатлар, олиб қўйилган капиталнинг) ҳисобварақлар ёпилиши керак ва уларнинг қолдиқлари ҳисобот даврнинг оҳирида, кейинги давр бошига уларнинг қолдиқлари нолга тенг бўлиши учун, ҳисобдан чиқарилиши керак;
- давр учун даромадлар ва харажатларни ҳисоблаш.
Ёпиладиган ўтказмалар 4 босқичда амалга оширилади:
1. Даромадлар “Жамланган фойда” ҳисобварағига ўтказилади.
2. Харажатлар “Жамланган фойда” ҳисобварағига ўтказилади.
3. “Жамланган фойда” ҳисобварағининг қолдиғи хусусий капиталнинг “Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар)” ҳисобварағига ўтказилади.
4. “Олиб қўйишлар” ҳисобварағининг қолдиғи капитал ҳисобварағига ўтказилади.
Вақтинчалик ёки номинал деб аталадиган ҳисобварақлар ҳар бир ҳисобот давр бошида нолга тенг қолдиқ билан очилади, ҳисобот даврида уларда суммалар (айланмалар) жамғарилади, шундан кейин ёпиладиган ўтказмалар ёрдамида яна нолга тенг қолдиқга қайтиб келади.
Трансформация ва ёпиладиган ўтказмаларни бош китобнинг ҳисобварақларида акс эттириш вақтида хатоларга йўл қўйилиши мумкинлигини назарда тутиб, барча вақтинчалик ҳисобварақларда нолга тенг қолдиқ мавжудлигини ва дебет ва кредитнинг жами суммалари бир бирига тенглигини яна бир бор текшириш зарур. Бундай текшириш ҳисобварақлар ёпилишидан кейин синов балансини тузиш йўли билан амалга оширилади. Ушбу балансда фақатгина доимий ҳисобварақлар акс эттирилиши керак, чунки барча вақтинчалик ҳисобварақлар ёпилиши зарур.
Реверсив (тескари) ўтказма – аввалги даврдаги трансформация ўтказмасига мутлақ тескари бўлган Бош журналда янги ҳисобот даврининг биринчи кунида бажариладиган ўтказмадир. Реверсив ўтказмалар барча трансформация ўтказмаларига қўлланилмайди. Бизнинг машғулотларимизда кўриб чиқиладиган ҳисоб тизимига мувофиқ реверсив ўтказмалар фақат ҳисоблашнинг трансформациясига қўлланилади.
6 – топшириқ Майк Хиллнинг ресторани
Қуйида 2007 йил 31 декабрга Майкл Хиллга тегишли ресторанининг ҳисобварақларидаги қолдиқлар тақдим этилган (ш.б.).

Касса	2,000
Олинадиган ҳисобварақлар	2,800
Озиқ-овқатлар	1,500
Газ баллонлари	2,500
Аввалдан тўланган ижара ҳақи	36,000
Ускуналар	30,000
Ускуналар бўйича жамғарилган эскириш	2,500
Тўланадиган ҳисобварақлар	4,000
Устав капитали	48,800
Иш ҳақи харажатлари	30,000
Ижара ҳақи бўйича харажатлар	18,000
Озиқ-овқат харажатлари	40,000
Ускуналарнинг эскириши харажатлари	2,500
Сотишдан олинган даромад	110,000

Ҳисобот даврнинг охирида Майк қуйидагиларни аниқлади:
1. У ҳали 30 декабрда қўшни кинотеатр ходимлари учун ўтказилган кечқурунги ўтиришдан олинган даромадни рўйхатга олмади. Счет-фактура бўйича умумий сумма 20,000 ш.б. ташкил этди, ундан 10,000 ш.б. аввалдан аванс сифатида олингандир. Аввалдан олинган аванс ҳам ҳисобда акс эттирилмаган.
2. “Аввалдан тўланган ижара ҳақи” ҳисобварағининг қолдиғи 2000 йил 1 октябрда 6 ой учун тўланган ҳақни ифодалайди.
3. У ҳали декабр ойи учун тўланиши керак бўлган иш ҳақи бўйича харажатлар ва мажбуриятларни тан олмаган. Тўланадиган иш ҳақи бўйича умумий сумма 10,000 ш.б. ташкил этади.
4. 10 декабрда олинган газ баллонлари (5 баллон 2,500ш.б.) бўйича харажатларни ҳисобдан чиқармади. 31 декабр кунига омборда 2 баллон ҳали ишлатилмаган ҳолатда турибди.
5. Ўз эҳтиёжлари учун 31 декабрда кассадан 4,000 ш.б. олинган суммани ҳисобга олмади.