Молиявий ҳисоб 1 Ўқув қўлланма

Курс фарқларининг чет эл валютасидаги операциялар билан боғлиқ бўлган даромадларнинг бошқа турларидан фарқи
Курс фарқларини чет эл валютасидаги операциялар билан боғлиқ бўлган даромадлар ва харажатларнинг бошқа турларидан, хусусан курсларнинг ҳар хил турларидан фойдаланишдан вужудга келган суммадаги курсдан ажратиш лозим. Масалан, чет эл валютасини сотиб олиш-сотиш операциясидан вужудга келадиган суммадаги фарқ курс фарқи деб эътироф этиб бўлмайди, чунки бир сана ҳолатига икки турли курсларни, яъни: чет эл валютаси бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олинадиган Миллий банкнинг курси ва ҳақиқий битим курси, яъни ушбу ҳолатда мазкур валюта сотиб олинаётган ёки сотилаётган курс кўлланишидан вужудга келади. Миллий банк курси ва ҳақиқий битим курси ўртасидаги фарқ натижасида чет эл валютасининг субъект-сотувчисида аниқланадиган мусбат суммадаги фарқ бошқа сотишдан олинган даромадлар каби таърифланади.
1-мисол.
Республикада жойлашган "Marino" Компанияси тўловни 90 кун мобайнида амалга ошириш мажбурияти билан 10,000 АҚШ долларига ўз товарини АҚШ лик харидорга сотмоқда. Битим амалга оширилган кунда валюта курси 1 АҚШ доллари учун 125 ш.б.ни ташкил этади.
"Marino" Компанияси вужудга келган дебиторлик қарзини акс эттириб ва даромадни тан олган ҳолда товар юклаб жўнатилган сана ҳолатига сотиш суммасини акс эттиради:

Олинадиган ҳисобварақлар ($10,000 х 125) 1,250,000

Сотишдан олинган даромад 1,250,000

"Marino" Компаниясида қабул қилинган молиявий йил дебиторлик қарзи қопланмасдан олдин товар юклаб жўнатилгандан 60 кун кейин якунланади ва ушбу сана ҳолатига касса операцияларининг курси 1 АҚШ доллари учун 128 ш.б.ни ташкил этади деб фараз киламиз.
Касса битимлари санасини ҳисобга олган ҳолда балансда дебиторлик қарзи тузатилади:
$10,000 х 128 ш.б./$ = 1,280,000 ш.б.
Баланс дебиторлик қарзининг ўзгариши қуйида кўрсатилган каби даромад тарзида тан олинади:
Олинадиган ҳисобварақлар (1,280,000-1,250,000) 30,000
Курс фарқидан олинган даромад 30,000
Дебиторлик қарзи қопланадиган кунда касса операциялари бўйича курс 1 АҚШ доллари учун
126 ш.б. деб фараз қиламиз. Шундай қилиб, олинган дебиторлик қарзи қуйидаги сумма билан ифодаланади:
$10,000 х 126 ш.б./$ = 1,260,000 ш.б.
Ушбу сана ҳолатига бухгалтерия баланси тузилган санадан бошлаб дебиторлик қарзи камайганлиги асосида балансда курс фарқларидан кўрилган зарар акс эттирилади: