Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

M
с
 = (

F : M
р
) x 100% 
Bu yerda: 
M
с
– Moliyaviy samaradorlik; 

F
– foydaning о‘sgan qismi; 
M
р
– Moliyaviy resurslar. 
Asosiy kapitalning rivojlanishi va uning Moliyaviy jihat-dan ta’minlanishini 
boshqarishda asosiy ishlab chiqarish fondla-ridan foydalanishning samaradorligini baholash 
alohida ahamiyat kasb yetadiki, uning juda kо‘p aspyektlari mavjud. 
Bu yerda, yeng avvalo, davlat, mulkdorlar, boshqaruvchilar va xo-dim (ishchi)lar 
manfaatlarini birgalikda qarash aspyekti juda muhimdir. Davlat manfaatlari, bir tomondan, 
XYUSlarning soliq tо‘lovlarini maksimallashtirish maqsadida balans foydaning mak-
simallashtirilishini kо‘zda tutadi. Ikkinchi tomondan yesa, foy-dadan soliq tо‘lovlari foydaning 
kengaytirilgan ilmtalab takror ishlab chiqarishga qayta investisiya qilinishini hisobga olgan 
holda optimallashtirilmog’i lozim. 
Juda kо‘p hollarda mulkdorlar va boshqaruvchilar manfaat-lari bir-biriga mos kyeladi. 
Mulkdorlar uchun ham, boshqaruvchilar uchun ham bir aksiyaga tо‘g’ri kyeluvchi foyda 
summasining о‘sishi orqali aksionyerlar daromadlarini maksimallashtirish maqsadini amalga 
oshirish alohida ahamiyat kasb yetadi. 
Odatda, daromadlarni maksimallashtirish ishlab chiqarish-ning samaradorligini oshirish 
bо‘yicha tadbirlarni amalga oshi-rish hisobidan yerishiladi. U rentabellik va mehnat 
unumdorligi, fond qaytimining oshishi, xarajatlarning qisqarishi, aylanma mablag’lar 
aylanishining tyezlaShuvi, mahsulot sifatining oshishi, asosiy fondlarning yangilanishi, yangi 
texnologiyalar va boshqaruv myetodlaridan foydalanish bilan bog’liq. 
Boshqaruv qarorlarida oqilona dividyend siyosatini shakllan-tirish muhim ahamiyatga 
yegaki, u sof foydani dividyendlar tо‘lash-ga va uni jamg’arishga yо‘naltirishga oqilona 
taqsimlanishini na-zarda tutadi. 
XYUS xodim (ishchi)lari manfaatlari nuqtai nazaridan fa-qatgina Moliyaviy natija 
yemas, balki о‘zining tarkibiga mehnat haqi va uning о‘sishi, ijtimoiy dasturlar va mehnat 
sharoitlari-ni yaxshilashga qaratilgan XYUS harajatlari hisobidan vujudga kyeladigan 
Moliyaviy-iqtisodiy kо‘rsatkichlarning о‘sishini qamrab oluvchi ijtimoiy-iqtisodiy samara ham 
muhimdir. 
Asosiy kapitaldan samarali foydalanishni baholashda XYUS Moliya-xо‘jalik 
faoliyatining natijaliligini ochib beruvchi umu-miy Moliyaviy-iqtisodiy kо‘rsatkichlardan 
foydalanish maqsadga muvofiq. Bu yerda hal qiluvchi va aniqlovchi kо‘rsatkich sifatida ishlab 

---

chiqarishning umumiy rentabelligi kо‘rsatkichi maydonga chiqadi. U samaradorlikni 
baholashning mye’zoni bо‘lib xizmat qiladi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi: