Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

 

Shu doiraviy aylanish jarayonida vujudga kyeladigan mo-liyaviy resurslardan 
foydalanish samaradorligini baholash mu-him hisoblanadi;
 

Joriy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish va yeskir-gan asosiy ishlab chiqarish 
fondlarini yangilashning о‘z vaqtida amalga oshirilishi samaradorligini baholash kerak.
 
XYUS ning Moliyaviy resurslari tarkibida о‘zlik va jalb qilingan pul mablag’lari bо‘lishi 
mumkin. Takror ishlab chiqarish jihatidan asosiy kapitalning doiraviy aylanishi istye’mol 
qilingan asosiy fondlarni almashtirish (yangilash) uchun amorti-zasiya mablag’larining 
amortizasiya fondida jamg’arilishini kо‘zda tutadi. Hisobot davri davomida asosiy vositalar 
ob’yektlari bо‘yicha amortizasiya ajratmalari hisoblashni qо‘llash usullariga bog’liq bо‘lmagan 
holda har oyda hisoblanadi. Mavsumiy ishlab chiqarishda ham asosiy vositalar bо‘yicha 
amortizasiya ajratmala-rining yillik summasi hisobot yilida tashkilotning ishlash davri davomida 
bir tekisda hisoblanadi. Agar asosiy vositalar-ning ob’yektlari ryekonstruksiya va modernizasiya 
qilishda bо‘lsa, yoki ular uch oydan kо‘proq muddatga konsyervasiya qilishga о‘tkazilgan bо‘lsa, 
bunday holatlarda amortizasiya ajratmalarini hisoblash tashkilot rahbarining qaroriga muvofiq 
tо‘xtatilishi mumkin. 
Amortizasiyalashtiriladigan mol-mulklar о‘zlarining foyda-li foydalanish muddatlariga 
bog’liq ravishda konkryet amortiza-siya guruhlariga birlashtiriladi. Birinchi guruhga foydali 
foydalanish muddati 1 yildan 2 yilgacha bо‘lgan mol-mulklar kiri-tilsa, oxirgi guruhga yesa 
foydali foydalanish muddatlari 30 yil-dan ortiq bо‘lgan mol-mulklar kiritiladi. 
Amortizasiya guruhlariga kiritiladigan asosiy vositalar-ning klassifikasiyalanishini har bir 
mamlakatning hukumati aniqlab beradi. Amortizasiya guruhlari kо‘rsatilmagan asosiy 
vositalarning turlari bо‘yicha ularning foydali foydala-nish muddatlari ularni tayyorlagan 
tashkilotlarning tavsiyalari va texnik shart-sharoitlariga muvofiq ravishda soliq tо‘lovchining 
о‘zi tomonidan о‘rnatiladi. 

---

Hozirgi paytda amaliyotda amortizasiya ajratmalarini hi-soblashning ikki asosiy 
myetodidan foydalaniladi: 

chiziqli; 

chiziqsiz. 
Amortizasiya ajratmalarini hisoblashning chiziqli myetodi binolar, inshootlar, uzatish 
qurilmalariga nisbatan ularning foydalanishga topshirish muddatlariga bog’liq bо‘lmagan holda 
qо‘llaniladi. Asosiy vositalarning qolgan boshqa ob’yektlariga nisbatan amortizasiya 
summalarini hisob-kitob qilishning Yuqo-ridagi ikki myetodidan – chiziqli va chiziqsiz – biri 
qо‘llanilishi mumkin. 
CHiziqli myetod qо‘llanilganda bir oy uchun hisoblangan amor-tizasiyaning summasi 
Shu ob’yekt uchun aniqlangan amortizasiya nor-masi va ob’yektning dastlabki (tiklash) 
qiymatiga nisbatan qu-yidagicha aniqlanadi: