Моделлаштириш назариясининг умумий қоидалари Физик моделлаштириш-бу … 7

Тизимли ёндашув.

Тизимли ёндашувнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги саволнинг ечими, бошқа илмий тадқиқот турларидан фарқли ўлароқ, тизим нимани англатишини олдиндан белгилаб беради.

" Тизим " атамаси кўп маъноларда ишлатилади, бу эса ушбу контсепциянинг асосий мазмунини ўтказиб юбориш хавфига олиб келади.
Тизим деганда қуйидагилар тушунилади:
• "Ўзаро таъсирдаги элементлар мажмуаси" (Л. Берталанффи);
• "Вақт ўтиши билан ўзгариши мумкин бўлган нарса", "ҳар қандай ўзгарувчилар тўплами ... ҳақиқий мантиққа хосдир" (Р. Ашби);
• "Ўзаро ва атрибутлари ўртасидаги муносабатда бўлган элементлар тўплами (Холл А.Д.)";
• " Элементлар тўпламидаги ўзгартиришлар, олиб ташлаш ёки янги элементларнинг киритилиши табиий равишда қолган элементларда акс этадиган тарзда ташкил этилган элементлар тўплами" (Топоров В.Н.);
• " Элементларнинг хилма -хил ўзаро алоқаси", "ҳамма нарса бир -бирига боғланган қисмлардан иборат" (Санкт Бир);
• "Чиқиш объектидаги объектнинг кириш ва ҳолатини хариталаш" (М. Месарович).
Ҳозирги вақтда "тизим" тушунчаси учун қатъий, ягона таъриф йўқ десак тўғри бўлади.

32. Тизим хусусиятлари ва уларнинг хусусиятлари

Тизим хусусияти	Характеристикаси
Чекланганлик	Тизим атроф-муҳитдан чегаралар билан ажралиб туради
Бутунлик	Унинг бутунлик хоссаси асосли равишда таркибий элементларнинг хоссалари йиғиндисига туширилмайди
Структуравийлик	Тизимнинг хатти-ҳаракати унинг тузилиши-нинг хусусиятлари билан белгиланади
Атроф -муҳит билан ўзаро боғлиқлик	Тизим атроф -муҳит билан ўзаро муносабатлар жараёнида хусусиятларни шакллантиради ва намойиш этади
Иерархия	Тизимдаги элементларнинг ўзаро бўйсуниши
Кўп тафсифлилик	Тизимни билиш мураккаблиги туфайли унинг тавсифларининг кўплигини талаб қилади.

Тизимнинг асосий хусусиятларига куйидагиларни киритиш мумкин:

• тизим - бу, биринчи навбатда, муайян шароитларда тизим сифатида қаралиши мумкин бўлган элементлар мажмуи;
• элементлар ва (ёки) уларнинг хусусиятлари ўртасида муҳим алоқаларнинг мавжудлиги, тизим элементлар ўртасидаги алоқалар қуввати(кучи) ушбу тизимга кирмаган элементлар билан алоқа кучидан ошиб кетиши. Муҳим алоқалар - бу тизимнинг интеграл хусусиятларини табиий равишда ва мажбурий равишда аниқлайдиган алоқалар. Бу хусусият тизимни оддий конгломератдан ажратиб туради ва уни муҳитдан ажратиб туради;
• энтропия (ноаниқлик тизими, бетартиблик) тизимида намоён бўладиган маълум бир ташкилотнинг мавжудлиги, тизимни яратиш имкониятларини, муҳим алоқалар сонини аниқлайдиган тизим ҳосил қилувчи омиллар энтропияси билан солиштирганда. элемент бўлиши мумкин бўлган жой ва вақт квантлари сони;
• интеграл хусусиятларнинг мавжудлиги, яъни умуман тизимга хос, лекин унинг алоҳида элементларига хос эмас. Уларнинг мавжудлиги шуни кўрсатадики, тизимнинг хусусиятлари, улар элементларнинг хусусиятларига боғлиқ бўлса -да, уларни тўлиқ ўраб олмайдилар. Булар тизим оддий элементлар тўпламига туширилмайди ва тизимни алоҳида қисмларга бўлиш орқали тизимнинг барча хусусиятларини бир бутун сифатида билиш мумкин эмас.

32.