Moddiy nuqtaning murakkab harakati Asosiy tushunchalar va aniqliklar

Nuqtaning murakkab xarakati asosiy va qo`zg`luvchi sanoq sistemalari, nisbiy, ko`chirma va murakkab harakatlar, tezliklarni qo`shish. Kariolis teoremasi va tezlanish.

Reja:

1. 
   Moddiy nuqtaning murakkab harakati
   
2. 
   Nisbiy, ko`chirma va absolyut harakat.
   
3. 
   Nuqtaning murakkab harakatida tezliklarini aniqlash
   
4. 
   Nuqtaning murakkab harakatida uning tezlanishlarini aniqlash. Koriolis tezlanishi.
   

Moddiy nuqtaning murakkab harakati
Asosiy tushunchalar va aniqliklar.
Mexanik jarayonlar turli sanoq sistemalarida turlicha tabiatga ega. Shu sanoq sistemalaridan biri qo’zg’almas, biri esa qo’zg’aluvchan. Nuqtaning qo’zg’almas Oxyz sanoq sistemasiga nisbatan harakati absolyut deyiladi. Nuqtaning qo’zg’almas Oxyz sanoq sistemasiga nisbatan harakatdagi _{ } koordinatalar sistemasiga nisbatan harakati nisbiy deyiladi(3.1rasm).
3.1rasm. Nuqtaning murakkab harakati.
Oxyz qo’zg’almas sistemaga nisbatan qo’z’galuvchan _{ } qo’zg’aluvchan sistemaning harakati ko’chma deb ataladi. M nuqtaning ko’chma harakati deb, qo’zg’aluvchan koordinatalar sistemasiga tegishli va vaqtning ayni momentida M nuqta bilan to’g’ri keluvchi _{ } nuqtaning harakati aytiladi. M nuqta absolyut, nisbiy va kochma trayektoriyalar hamda tezlik va tezlanishga ega.
Absolyut (nisbiy) trayektoriya (tezlik,tezlanish) deb absolyut (nisbiy) harakatdagi trayektoriya (tezlik,tezlanish)ga aytiladi. Nuqtaning ko’chma trayektoriyasi deb, vaqtning ayni momentida o’rganilayotgan nuqta bilan mos keluvchi nuqtaning qo’zg’aluvchan koordinatalar sistemasidagi trayektoriyasining elementar qismi aytiladi. Nuqtaning ko’chma tezligi _{ } (ko’chma tezlanishi _{ }) deb ayni vaqt momentida o’rganilayotgan nuqta bilan mos keluvchi nuqtaning qo’zg’aluvchan koordinatalar sistemasidagi tezligi (tezlanishi) aytiladi. Nisbiy tezlik va tezlanish _{ } va _{ } bilan bekgilanadi.
Agar qo’zg’aluvchan koordinatalar sistemasi bilan bog’langan jism qo’zg’almas koordinatalar sistemasiga nisbatan axtiyoriy harakat qilayotgan bo’lsa M nuqtaning absolyut harakati tenglamasi quyidagich ko’rinishga ega bo’ladi(3.1rasm):
_{ }.
Nisbiy harakat nutaning qo’zg’almas kordinatalar sistemasidagi koordinatalari bilan xarakterlanadi:
_{ }
Nuqtaning absolyut tezligi qo’shma harakatda ko’chma va nisbiy tezliklarning geometrik yig’indisiga teng:
_{ }
Bu yerda _{ } nuqtaning ko’chma tezligi;
_{ } vaqt bo’yicha _{ }vektordan olingan nisbiy hosilaga teng bo’lgan nisbiy tezlik.
Absolyut tezlanishni tezlikdan vaqt bo’yicha olingan hosila kabi aniqlash mumkin:
_{ }
Bu yerda _{ } - nuqtaning ko’chma tezligi;
_{ } M nuqtaning nisbiy tezlanishi.
_{ } Koriolis tezlanishi (burilish tezlanishi), moduli _{ }) ga teng.