Moddiy ishlab chiqarish asoslari

24. Tog‘li oblastlarning yaylov chorvachiligi rayonlari. Tog‘ yaylovi chorvachiligi tekislikdagi chorvachilikka nisbatan xilma-xildir. Yem-xashak resurslari balandroqdagi vertikal mintaqalarda dasht yaylovlarnigina emas, o‘tloq dasht yaylovlarni, bo‘liq o‘tloqlar, subalp va alp yaylovlarni ham o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, tabiiy-geografik sharoitlarning vertikal zonalligi turli landshaftlarni va binobarin, turli tiplardagi yaylovlarni go‘yo bir-biriga yaqinlashtiradi. Ana shu yaylovlarda turli mavsumlarda chorva mollari boqlishi mumkin.
Bu esa yillik yaylov sikli davomida (ya’ni yilning sovuq yarim davrida quyi mintaqalarda, yozgi oylarda esa baland mintaqalarda) mol boqish, chorva mollarning yem-xashakka bo‘lgan ehtiyojini yil davomida bir me’yorda va tularoq qondirishga imkon beradi.
Yaylov chorvachiligi tog‘li hududlarning ayrim qismlaridagina tarkib topgan. Birinchidan o‘rmonlar emas, balki o‘t o‘simliklar o‘sadigan joylarda. Ikkinchidai, turli vertikal mintaqalardagi yaylovlar maydoni me’yorini butun yil davomida yoki yilning aksari qismida chorvani yaylovlarda boqish imkonini beradi. Bu ikkita iqlim sharoiti xiyla nam bo‘lgan sharoitda, masalan, Karpat tog‘larida, shuningdek Kavkazning g‘arbiy kismlarida tog‘ yaylov chorvachiligini rivojlantirishni sharqdagidan farqli o‘laroq cheklab qo‘yadi. Oltoyda bunday chorvachilik faqat qurg‘oqchil tog‘ oraliqlaridan soyliklarda uchraydi, lekin tog‘li o‘lkaning chekka kismlarida uchramaydi.
Tog‘ yaylov chorvachiligining asosiy tarmog‘i turli yo‘nalishlardagi quychilik bo‘lib, mayin junli qo‘ylardan tortib jun-go‘sht beradigan va go‘sht-yog‘ beradigan qo‘ylargacha boqiladi. Sut-go‘sht chorvachiligi Kav­kaz va Oltoyda, Zakavkaze va Markaziy Osiyoning tog‘li rayonlaridagi ser­nam joylarda rivojlangan.
Tog‘li o‘lkalar qurg‘oqchil tekisliklarga yondashib kelgan joylarda yaylov chorvachiligining tog‘-tekislik oraliq tiplari taraqqiy etgan. Bunday chorvachilik tiplarining iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga ega ekanligi shu bilan izohlanadiki, tog‘lardagi yaylovlar bilan tekisliklardagi yaylovlar bir-birlarini to‘ldiradi. Bunday yaylovlar Qozog‘istonning janubiy oblastlari uchun xarakterlidir.