17. Don xo‘jaligi, kungaboqar, go‘sht-sut chorvachiligi, mayin junli qo‘ychilik rayoni. Kavkazoldi dashtining sharqida g‘arbidagiga nisbatan iqlim ancha quruq. Qishloq xo‘jalik intensiv tipda, katta-katta maydonlarda tabiiy yem-xashak etishtiriladi. Namgarchilik ko‘proq talabqiladigan ekinlar maydoni ko‘p emas. Yerlarga dam berish uchun shudgor qilinadi. Shunga qaramasdan, bu yerda ham ekinlar orasida chopiq qilinadigan ekinlar anchagina (makkajo‘xori, kungaboqar). Chorvachilikning asosiy tovar tarmog‘i mayin junli qo‘ychilikdir. Sobiq ittifoqning mayin junli ko‘yzotlarining eng yaxshi asosiy zotdor fondi ana shu yerdadir. Manich botig‘idagi va Kaspiybo‘yi pasttekisligidagi chalacho‘l yaylovlarda mayin junli qo‘ylar boqiladi.
18. Don xo‘jaligi, go‘sht-sut chorvachiligi, mayin junli qo‘ychilik rayoni. Sobiq ittifoqning Yevropa qismining dasht zonasidagi Manich bo‘yi va Volganing sharqidagi qismlarida namgarchilik kamroq bo‘lib, g‘alla ekinlari dehqonchilikda ajralib turadi. Bu erlarda tez-tez qurg‘oqchilik bo‘lib turganidan oldingi rayonlarga nisbatan chopiq qilinadigan ekinlar kamroqdir. Kishda temperatura minimumi past bo‘lganidan kuzgi bug‘doy ekib bo‘lmaydi. Asosan g‘alla bilan shudgor qilingan erlaralmashinib turiladi. Bir tomonlama g‘allachilikka ixtisoslashgan dehqonchilik barcha qora tuproqli dasht zonasini o‘z ichiga oladi. Zavoljega (volga ortiga) kirib borib, o‘rmon-dasht chegarasigacha davom etadi. SHo‘rtob tuproqlar keng tarqalgan, Janubiy Uralda esa toshloq tuproq ko‘p uchraydi. Natijada qishloq xo‘jaliligida foydalaniladigan erlar orasida yaylovlar katta o‘rin tutadi. Demak, chorvachilikda qo‘ychilik muhim ahamiyatga ega.
G‘ARBIY SIBIR TEKISLIKLARI VA QOZOG‘ISTON SHIMOLIY QISMLARINING QISHLOQ XO‘JALIK RAYONLARI G‘arbdan sharqqa borgan sari qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi tiplarining o‘zgara borishi tendensiyasi G‘arbiy Sibirda ham ko‘zga tashlanadi. Bu yerlarda issiqligi bir xil bo‘lgan xuddi shu zonalardagiga qaraganda yog‘in-sochin miqdori kamaya boradi. G‘arbiy Sibir tekisligining suvi oqib ketmaganligidan qishloq xo‘jaligi uchun o‘ziga xos sharoit vujudga keladi. Tabiiy muhitning o‘ziga xosligidan tashqari qishloq xo‘jaligi tiplarining tarkib topishiga Sibirning iqtisodiy va ijtimoiy tarixi xususiyatlari ham ta’sir etgan. Bu yerda Sobiq Ittifoqning Yevropa qismidagi xuddi ana shu zonalardagiga nisbatan qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan bir xodimga to‘g‘ri keladigan yer maydoni ancha katta.
Qishloq xo‘jaligining intensivligi ancha past va uning tiplari zonalar bo‘ylab katta farq qilmaydi. Igna bargli o‘rmonlar va podzol hamda botqoq tuproq zonasida Rossiyaning Yevropa qismidagi o‘rmon zonasining rayonlaridagi xo‘jaliklarga o‘xshash xo‘jaliklar, ya’ni ixtisoslashishi, dehqonchiligi sistemasi, mol boqish xususiyatlari unumli bo‘lgan xo‘jaliklar tarkib topgan emas. G‘arbiy Sibir tekisligidagi chimli-podzol tuproqlar zonasida dehqonchilik asosan yirik daryolarning vodiylaridagi kichik-kichik maydonlardagina rivojlangan. Daryolar bo‘yidagi kambar polosadan tashqarida hamma joyni botqoqlik bosib yotadi. Qayin-tog‘terak o‘rmonlari zonasidagi yerlar ko‘proq o‘zlashtirilgan.
19. Go‘sht-sut chorvachiligi va G‘arbiy Sibirdagi don xo‘jaligi rayoni aralash o‘rmonlar zonasining janubiy chekkasini (chimli-podzol va botqoq tuproqlar), mayda bargli o‘rmonlar (bu yerning zonal tuproq tipi sur o‘rmon tuproqlari) va o‘tloq dashtlarni (tuprog‘i qora tuproq) o‘z ichiga oladi. Biroq daryolar o‘rtasidagi tekisliklarda zonal tuproqlar intrazonal tuproqlarga nisbatan kichikroq maydonni egallaydi. Qishloq xo‘jaligining ixtisoslashishi butun rayonda katta farq qilmaydi. Rayonning shimolroqdagi qismlarida xo‘jalik ko‘proq chorvachilikka ixtisoslashgan. Yerlari quruq bo‘lgan uchastkalarda haydalgan maydonlar katta o‘rin tutadi. Tabiiy yem-xashak bilan band yerlar hamda ekinzorlar nisbatiga ko‘ra G‘arbiy Sibir o‘rmon-dashti Rossiyaning Yevropa qismidagi janubiy tayga va chimli-podzol tuproqlar zonasiga o‘xshab ketadi.
Bu yerlarda o‘simlikchilik yuksak tovar beradigan tarmoq bo‘lib, ahamiyatga ko‘ra chorvachilikdan keyinda turadi. Shu bilan birgalikda dehqonchilik ekinlar tarkibi va sistemasiga ko‘ra Rossiya Yevropa qismidagi o‘rmon-dasht dehqonchiligiga emas, balki dasht zonasining dehqonchiligiga o‘xshab ketadi. Bu bir tomonlama g‘alla dehqonchiligi bo‘lib, ekinlar orasida bahori bug‘doy asosiy o‘rin tutadi va yerlar ekin ekilmasdan shudgor qilib tashlanadi.
