Moddiy ishlab chiqarish asoslari

Ko‘mir sanoati-ko‘mir sanoati ko‘mirni qazib olish (ayrim hollarda boyitish, briket qilish) va iste’molchiga etkazib berishdan iborat. 20 asrning boshlaridan boshlab ko‘mir insoniyatning yoqilg‘iga bo‘lgan ehtiyojini 70 foizini qondira boshladi (hozir 20-25 foiz). Ko‘mir hozirgi paytda jahonda 60 mamlakatda qazib olinadi, ammo faqat 10 davlat (XXR, AQSH, Rossiya, Germaniya, JAR, Hindiston, Avstraliya, Chexiya, Buyuk Britaniya, Polsha) yiliga 100 mln tonnadan ortiq ko‘mir qazib oladi. Jahondagi eng yirik ko‘mir havzalari bo‘lib, Appalachi (AQSH), Donetsk (Ukraina), Kuznetsk (Rossiya), YUqori Sileziya (Polsha), Rur (Germaniya), Fushun (XXR) hisoblanadi. Ko‘mirning 90 foizi qazib olinadigan davlatda ishlatiladi, faqat 10 foizigina eksport qilinadi. Ko‘mir eksport qiladigan davlatlar AQSH va JAR hisoblanadi.
Qazib olinadigan ko‘mir sifati jihatidan xilma-xil bo‘lib, u ayrim rayonlarning geologik tuzilishi va ko‘mir hosil bo‘lish jarayonlarining turli bosqichlari bilan bog‘liq. Toshko‘mir bilan qo‘ng‘ir ko‘mir bir-biridan farq qiladi. Qo‘ngir ko‘mirning toshko‘mirga aylanishi uglerod miqdorining ko‘payishiga bog‘liq. Toshko‘mir kokslanadigan va kokslanmaydigan bo‘ladi. Donetsk, Kuznetsk, Appalachi, Rur, Fushun, Qarag‘anda va Pechora havzalari kokslanuvchi ko‘mirga boy. Qo‘ng‘ir ko‘mirda nam va ho‘l miqdori ko‘p bo‘ladi, bu esa uning issiqlik berish xususiyatini kamaytirib yuboradi. SHuning uchun ulardan energetik yoqilg‘i hamda kimyo sanoatida xom ashyo sifatida foydalaniladi. Yirik qo‘ng‘ir ko‘mir havzalari Rossiya (Moskva ostonasi, Chelyabinsk), Germaniya va Xitoyda joylashgan. Ko‘mir ochiq, yopiq (shaxta), gidravlik va er tagida gazga aylantirish usullarida qazib olinadi.
Ko‘mir qazib olishning eng ilg‘or va afzal usuli uni ochiq usulda, karerlardan qazib olishdir. Bunday usulda ishlovchilar ishchi er tagida ishlovchi ishchiga qaraganda 6 barobar ko‘p miqdorda ko‘mir qazib chiqaradi. Karer qancha katta bo‘lsa, xarajat shuncha kam bo‘ladi. Ko‘mir juda ham chuqurda joylashgan va tabiiy-geografik sharoit murakkab bo‘lsa, yopiq (shaxta) usulda qazib olinadi. Dastlab ko‘mir asosan shu usulda qazib olingan. Hozirgi paytda ko‘mirni tejamli gidravlik usulda qazib olish keng qo‘llanilmoqda. Ko‘p hollarda ko‘mir er tagida to‘g‘ridan-to‘g‘ri gazga aylantirish yo‘li bilan ham qazib olinadi. Bunda hosil bo‘lgan gaz bevosita iste’molchilarga quvurlar orqali o‘zatiladi.