Moddiy ishlab chiqarish asoslari

Xom ashyoga ishlov beradigan yoki uni qayta ishlaydigan sanoat tarmog‘i ishlov beruvchi sanoat tarmog‘i deb ataladi. Xom ashyo asosan tog‘-kon sanoati, qishloq xo‘jaligi, o‘rmon xo‘jaligi, baliqchilik va boshqa tarmoqlarda qazib olinadi va tayyorlanadi. Xom ashyo sintetik yo‘l bilan ham olinadi.
Ishlov beruvchi sanoatga quyidagilar kiradi: mashina­sozlik, metallga ishlov berish, qora va rangli metallur­giya, neftni qayta ishlash, kimyo, elektrotexnika, elektron, yog‘ochni qayta ishlash, qurilish materiallari ishlab chiqarish, qog‘oz ishlab chiqarish, to‘qimachilik, tikuvchilik, poyabzal, un, qandolat, konserva va boshqa sanoat tar­moqlari.
Sanoatda ishlab chiqariladigan mahsulot tannarxining asosiy qismini xom ashyoga va unga ishlov berishga ketgan sarf-xarajatlar tashkil qilsa, bundam sanoat ko‘p mablag‘ (material) talab qiladigan ishlab chiqarish deb ataladi. Unga sanoatning quyidagi tarmoqlari kiradi: to‘qimachilik, tikuvchilik, oziq-ovqat, mashinasozlik va kimyo (fosforli va kaliyli tuzlar ishlab chiqarish) sanoatining ko‘p tarmoqlari kiradi. Masalan, tikuvchilik sanoatida xarajatlarning 80 foizdan ortig‘ini, oziq-ovqat sanoa­tida esa 85 foizini xom ashyo tashkil qiladi. Ayrim mab­lag‘ (materialni yoki xom ashyoni) ko‘p talab qiladigan tarmoqlar xom ashyo manbalariga yaqin joylashtiriladi.
Mahsulot tannarxida energiya sarf-xarajatlari katta bo‘lgan ishlab chiqarish ko‘p energiya talab qiladigan ishlab chiqarish deb ataladi. Masalan, alyuminiy ishlab chiqarish, qotishmalar ishlab chiqarish va hokazolar.
Sanoatning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: energetika, mashinasozlik, metallurgiya, kimyo, o‘rmon, qurilish materiallari ishlab chiqarish, yengil va mahalliy sanoat. Hozirgi paytda sanoatning elektronika va mikrobiologiya sanoati kabi eng yangi tarmoqlari ham shakllangan.
Sanoat ishlab chiqarishning joylashishiga qarab sa­noat rayonlari, tugunlari, markazlari va sanoat punktlariga ajratiladi.
Sanoat punkti-sanoatni rayonlashtirishning quyi bosqichidir. U alohida joylashgan korxonadan iborat.