Moddalar va ularning xossalari. Geokimyo Elementlarning yer qobig’ida va koinotda tarqalishi Biogen elementlar

1.6. Odam organizmida biogen elementlarning joylanishi
Odam organizmining to‘qimalarida va a’zolarida makro va mikroelementlar turli miqdorda to’planadi. Ko‘pchilik mikroelementlar suyak, jigar va muskul to‘qimalarida yig’iladi. Bu a’zolar organizmning mikroelementlar saqlovchi zaxiralari xisoblanadi. Elementlar ma’lum a’zoga nisbatan moyillik ko‘rsatadi va ularning konsentartsiyasi yuqori bo‘ladi. Ma’lumki rux- oshkozon otsi bezida, yod qalqonsimon bezda, ftor tish emalida, alyuminiy, mishyak, vannadiy soch va tirnoqlarda, kadmiy, simob, molibden buyrakda, qalay ichak to‘qimalarida brom, marganes, xrom gipofiz bezida yig’iladi. Ba’zi makro- va mikroelementlarning odam organizmida joylanishini keltiramiz.

1.1 - rasm. Odam organizmida kimyoviy elementlarning tarqalishi.
Organizmda mikroelementlar bog’langan holda ham erkin ion xolida ham uchraydi. Kremniy, alyuminiy, mis va titan bosh miya to’qimalarida oqsil komplekslari tarkibida, marganes esa ion shaklida bo‘lishi aniqlangan.
Vodorod va kislorod makroelementlardir. Ular odam organizmida o‘rtacha 65% ni tashkil qiladigan suv tarkibiga kiradi. Suv kishi tanasida turlicha taqsimlangan. Oshkozon shirasida, so‘lakda, qon plazmasida, limfada suvning massa ulushi 90-99,5 % gacha boradi. Siydikda, miyaning oq moddasida, jigarda, terida, orqa miyada, muskullarda, o‘pkada, yurakda 70-80% suv bor. Suvning suyakdagi massa ulushi 40% ga yetadi.
Uglerod, vodorod, kislorod, azot, oltingugurt, fosfor kabi makroelementlar organizmdagi oqsil, nuklein kislotalari va boshqa biologik faol moddalar tarkibiga kiradi. Oqsilda (29- jadval) uglerodning massa ulushi 51-55% , kislorodniki 23-24%, azotniki 15-18%, vodorodniki 6,5-7% oltingugurtniki 0,3-2,5 % , fosforniki esa 0,5% ga yaqin bo‘ladi. Odam va hayvonlarning turli xil a’zo va to‘qimalarida oqsilning miqdori jadvalda keltirilgan. Oqsilning miqdoridan, ulardagi C, H, N, S, P larning taxminiy tarkibi haqida xulosa qilish mumkin.
Oqsilning eng ko‘p miqdori taloqda, o‘pkada, muskullarda joylashgan. Suyak va tishda esa uning miqdori eng oz( 24%). Uglerod, vodorod va kislorod uglevodlar tarkibiga ham kiradi. Lekin uglevodlarning organizmdagi miqdori ko‘p emas, taxminan 2 % ga yaqin. Bu elementlar lipidlar (yog’lar) tarkibiga kiradi. Fosfolipidlar tarkibida fosfor bo‘ladi. Eng ko‘p lipidlar bosh miyada(12%), so‘ngra jigarda(5%) va qon tarkibida(0,6%) bor. Hayvonlar va odamning turli a’zolarida oqsilning miqdori(quruq massaga nisbatan,%larda)