Moddalar va ularning xossalari. Geokimyo Elementlarning yer qobig’ida va koinotda tarqalishi Biogen elementlar

A’zolar va to‘qimalar	Oqsilning massa ulushi,%	A’zolar va to‘qimalar
A’zolar va to‘qimalar
Talok O‘pka Muskul Buyrak Jigar	84 82 80 72 57	Bosh miya Ichak Teri Suyak Tish	45 63 63 28 24

Fosforning asosiy qismi suyak to‘qimalarida to‘plangan. Bu odam organizmidagi barcha fosforning 85 % ini tashkil etadi. Fosfor tishning qattiq to’qimalarida Ca₂(PO₄)₃ X shaklda yig’iladi (X=F,Cl,OH). Kalsiy asosan suyak va tish to‘qimalarida yig’iladi. Natriy va xlor asosan tashqi xujayraviy suyuklikda yig’iladi. Ftoridlar holatida natriy va kaliy suyak va tish to’qimalari tarkibiga kiradi. Magniy esa fosfat holatida tishning qattiq to’qimalari tarkibiga kirishi aniqlangan.

Tirik organizm uchun zarur bo‘lgan 10 ta metall “hayot metallari” deb nom olgan. Massasi 70 kg bo‘lgan odamda hayot metallarining miqdori quyidagicha:1700g-Ca, 250 g-K, 70 g-Na, 42 g-Mg, 5 g-Fe, 3 g-Zn, 0,2 g-Cu, 0,1g yaqin Mn, Mo, va Co bo‘ladi. Katta odam tanasida 3 kg yaqin mineral tuzlar bo‘lib uning 2,5 kg suyak to‘qimalariga to‘g’ri keladi.
Ba’zi makroelementlar(Mg, Ca) va ko‘pchilik mikroelementlar organizmdagi bioligandlar- aminokislotalar, oqsillar, nuklein kislotalar, garmonlar, vitaminlar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi. Masalan, Fe²⁺ kompleks hosil qiluvchi sifatida gemoglobin tarkibida, Co²⁺ vitamin B₁₂ tarkibida, Mg²⁺ xlorofil tarkibida bo‘ladi. Boshqa elementlarning (Cu, Zn, Mo va boshqalar) ham biokomplekslari organizmda muhim rol o‘ynaydi.
Turli xil kasalliklar kimyoviy elementlarning organizmdagi miqdoriga ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, raxit kasalligida fosfor-kalsiy almashinish jarayoni buzulib, organizmda kalsiyning miqdori kamayadi. Nevrit kasalligida bo’lsa elektrolit almashinuv jarayoni buzulib organizmda kalsiy, natriy va xlorning miqdori kamayib, magniy va kaliylarning miqdori ortib ketadi. Organizmda makro- va mikroelementlarning miqdorini ma’lum me’yorda ushlab turishda gormonlar ham qatnashadi.

O`Z-O`ZINI NАZОRАT QILISHGА ОID SАVОLLАR:

1. 
   Yer qobig’ida va koinotda eng keng tarqalgan elementlar qaysi
   
2. 
   Organik moddalarnin asosini qaysi elementlar tashkil etadi
   
3. 
   Biogen elementlarning ahamiyati nimalar