Moddalar va ularning xossalari. Geokimyo Elementlarning yer qobig’ida va koinotda tarqalishi Biogen elementlar

Molekula. P.Gassendi «moddalar atomlardan tuzilgan, atomlarning birikishidan molekula hosil bo’ladi» deb «molekula» atamasini birinchi bo’lib fanga kiritdi. Molekula “kichik massa” degan ma’noni bildiradi.
Molekula deb − muayyan moddaning kimyoviy xossalarini o’zida mujassamlashtirgan eng kichik zarrachaga aytiladi.
Molekulaning kimyoviy xossalari uning tarkibi va tuzilishiga bog’liq. Molekulalarning hajmiy o’lchamlari ham atomlarniki kabi kichik bo’lib, ularning diametrik 30 A⁰ (300 nm) gacha bo’ladi. Deyarli ko’pchilik molekulalar diametric 1-10 A⁰ oralig’ida bo’ladi.

• 
  Atomlarning muayyan turi kimyoviy elementdir.
  

Kimyoviy element deb − yadro zaryadi bir xil bo’lgan atomlarning muayyan turiga aytiladi.

• 
  Hozirgi kunda 118 ta element mavjud va jonli hamda jonsiz tabiat asosan shu kimyoviy elementlardan tashkil topgan.
  
• 
  Har bir kimyoviy element o'z nomi va kimyoviy belgisiga ega. Ko’pchilik kimyoviy elementlar kashf etgan olimning nomi, vatani, mamlakatlar nomi bilan ataladi.
  
• 
  Masalan: Enshteyniy-Es, Mendeleviy-Md, Fransiy-Fr, Poloniy-Po.
  

Kimyoviy elementlar metallar va metallmaslarga bo’linadi. Mendeleyev davriy sistemasining qisqa variantida bo’rdan (B) astatgacha (At) diogonal o’tkazsak, dioganalning chap tomonida faqat metallar o’ngida esa metallmaslar va katta davrning metallari joylashgan. 118 ta kimyoviy elementning 96 tasi metallar va 22 tasi metallmaslardir.
Davriy sistemada metallarni quyidagilarga bo’lish mumkin:

• 
  Ishqoriy metallar: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr.
  
• 
  Ishqoriy-yer metallari: Ca, Sr, Ba, Ra.
  
• 
  Siyrak-yer metallari: Sc, Y, La va lantanoidlar, Ac va aktinoidlar.
  

Metallmaslar esa quyidagilarga bo’linadi:

• 
  Pniktogenlar (o’g’it hosil qiluvchi): N, P, As.
  
• 
  Halqagenlar (ruda hosil qiluvchi): O, S, Se, Te.
  
• 
  Galogenlar (tuz hosil qiluvchi): F, Cl, Br, J, At.
  
• 
  Inert (haqiyqiy) gazlar: He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn.
  
• 
  Metalmaslarga yana H, B, C, Si ham kiradi.