Moddalar va ularning xossalari. Geokimyo Elementlarning yer qobig’ida va koinotda tarqalishi Biogen elementlar

1.2. Geokimyo − elementlarning yer qobig’ida tarqalishini o’rganuvchi kimyoning bo’limi. Mashhur rus olimi Vinogradov elementlarning yer qobig’ida tarqalishini o’rganib, kimyoviy elementlarning tabiatda tarqalishining taxminiy miqdorini quyidagicha ifodaladi:
1.3. Yer qobig’ida: O - 47,2%, Si - 27,6%, Al - 8,8%, Fe - 5,1%, Ca - 3,6%, Na - 2,64%, K - 2,6%, Mg - 2,1%, H - 0,15% va boshqalar tarqalgan. Bu elementlar yer qobig’idagi barcha elementlarning 99,79% ni tashkil etadi, qolgan 0,21% esa qolgan elementlarga tegishli.
Mendeleyev ta’kidlashicha yer po’stlog’ida asosan, atom massasi yengil bo’lgan elementlar ko’proq tarqalgan. Inson organizmida esa yengil elementlar: C, H, O, N ko’p tarqalgan. Koinotda esa H va He eng ko’p tarqalgan.

• 
  Havoda: N - 78%, O - 21%, 0,03% - CO₂ , 0,93% - Ar hajm bo’yicha tarqalgan.
  
• 
  
  
• 
  Koinotda: 73% - H, 26% - He, 1% boshqa gazlar.
  

Oddiy modda va kimyoviy element tushunchalarini bir-biridan farqlash kerak. Kimyoviy element tushunchasi atom tushinchasi orqali ifodalanadi yoki aytiladi. Biror bir atom haqidagi fikrlarni kimyoviy element haqidagi fikr deb qarash mumkin.

Elementga tegishli bo’lgan fikrlar:

Oddiy moddaga tegishli bo’lgan fikrlar:

nomlanishi, belgisi, davriy sistemadagi o’rni, absolyut va nisbiy atom massasi; yadro tuzilishi, elektron qobiqlari va elektron tuzilishi, izotoplari, tarqalishi; NEM, bog’ turi, valentligi, oksidlanish darajasi; yadro zaryadi, - p, e^-, n lar soni, tartib raqami kabi xossalar kiradi. Murrakkab moddalarning tarkibini oddiy moddalar emas, balki kimyoviy elementlar tashkil etadi. M-n: HCl tarkibida vodorod va xlor moddalari emas, vodorod va xlor atomlari mavjud. Bu xossalar bitta atomga xosdir. Suv tarkibida kislorod bor . Kislorod VI-guruxning A-guruhchasida joylashgan. Kislorodning 3 ta izotopi bor (16, 17, 18 massali). Soch tarkibida oltin bor. Qon tarkibida temir bor. Demak, kimyoviy element deganda shu elementnig davriy sistemadagi xossalarini tushinishimiz mumkin.

agregat holati: qattiq, gaz, suyuq, plazma; qaynash, suyuqlanish va muzlash (qotish) temperaturalari; rangi, zichligi, ta’mi, hidi, elektr va issiqlik o’tkazuvchanligi, eruvchanligi kabi xossalar kiradi. Bu xossalar bitta atomga emas, balki atomlar to’plamiga xosdir. M-n: Temir moddasi − qizg’ish-qo’ng’ir rangli, qattiq, issiqlik va elektr to’kini yaxshi o’tkazadi, suvda erimaydi, 1590^0C da suyuqlanadi. Demak, modda haqida gap ketganda biz sezgi organlarimiz orqali his qila oladigan narsalar haqida gapiriladi.