Mizdakxan kompleksi

Shilpiq.
Qaraqalpaqstan Respulikasining oraylıq bulagida Sultan Uayis, halq arasında Qaratog' dep atangan taw sistemaları jaylasqan. Tabiyati shıraylı sol tawdıń arqa -batısında Amudaryanıń buida Shilpiq, Qara tóbe, hám Bes tóbe sıyaqlı tóbelikler jaylasqan. Qara taw sıyaqlı bul tóbeliklerdiń hár birewiniń ózine has sır ájayıpları hám tariyxı bar. Olardıń arasında Shilpiq tepaligi bólek orın iyeleydi. Ulkamizning Amudarya rayonında jaylasqan bul esteliktiń ilmga belgisiz tamonlari kuproq.
Bul estelik tek ulkamiz xalqini emes, bálki elimizga kelgen sırt elliklerdiń dıqqat etuborini tartǵan eń ájayıp tariyxıy miyraslarımızdan biri. XIX asirde ulkamizda bulgan ilimpazlar, súwretshiler hám askarlar ózleriniń dápterlerinde estalikni “Shil'pik” ( A. Kún, A. E. Rassikova, F. vamberi, N. N. Kapustazin), “Shil'pak” (A. v. Kaulbars) hám “Shelpak” (M. N. Bogdanov) atamaları menen jazıp qaldırǵan.
Oraylıq Aziya Xo'dja Reshad Efendi atı menen 1863- jılı sayaxat etken veygriyalik alım Armen (German) vamberi Amudarya arqalı Xivadan Qung'irotga ketip atırǵanında Shilpiqda bulgan hám ol haqqında tómendegilerdi jazǵan. Bul bir zamanları bekkem qurg'on bulgan, ol jaǵdayda atasınıń quliga banda bulib túsken jigit aslam bulgan padsho qızı, óziniń muhabbatısı menen ota0 onasidan qashıp kelip turǵan. Uzlarini suw menen támiyinlew ushın er astı yuli xozirgacha saqlanǵan.
Shilpiqning tómengi eni 130 -150 m, bálentligi 30 -33 m tabiy tóbelik basına qurılǵan sheńber formasındaǵı qurılıs. Ol saz ásbapları loydan tiklengen qalıń diywallar menen qursholgan. Sol áyyemgi diywallardıń biziń kunge shekem 15 m biyiklikte buzılmastan saqlanıp kelidhining siri, bizińshe qurılısqa isletilingen ılaylardıń jaqsılıǵı menen báhárde hám kuzda bolatuǵın sel jawınlarınan olardı saqlaw maqsetinde suvoqarlarning ornatilishida bolsa kerek. Saz ásbapları loydan isletilinip qumbizda pısırılgen bul suvoqarlarni házirge shekem paydalansa boladı. Sonıń menen birge hár qanday tatmenen jer silkinıwlarǵa qarsı dárya tiykarından alınıp, diywal tómengi bólegine tushalgan qumning da ornı bólek bolıwı extimol.
Shilpiqning Amudaryaǵa qaragan batıs tamonida jaylasqan dárwazasına islengen tekshe arqalı shıqqan. Ulıwma uzınlıǵı 20 m bulgan. Onı arxeologik izertlewler waqtında úlken hom gerbishlerden islengen 75 zinaning da eki buyida diywallardıń qaldıqları anıqlandi. Shilpiq tiykarınan Qubla Aral buyidagi belgili sıyınıw jaylarınıń biri bolǵan. Sonıń menen birge XX ásirdiń baslarınasha Shilpiq janında Sortruz hám Jábirleniwshi Xayt bayramlarına arnalǵan putkil xalıq sayllari ótkerilip kelingen. Áyyemgi dáwirlerde bunday putkil xalıq sayllarga jılına bir márte elning hukumdorlari shıǵıp, puxoralar menen ushrasatuǵın bulgan. Shilpiq janındaǵı Qara tóbeliktegi Muxammad Tekesh (XII ásir) hám Anusha xanlarning (XvII ásir) qaldırǵan qo'ltangbalari sonday sayl waqıtına tuwrı keliwi itimal. XIX ásirdiń ortalarında bir almanı bolıwıb jegen qaraqalpaqlardıń alpıs biyi sol orında ont beriwgen. Qısqası xalqımızdıń tariyxında Shilpiq bólek orın iyelegen estelik.
Paydalangan adebiyatlar
1 https://tarixqq.ndpi.uz
2 https://hozir.org
3 https://fayllar.org