Mizdakxan kompleksi

Nazlimxon sulu - sufilar mákan-jayı

Nazlimxon sulu Oraylıq Aziyanıń o'hnf arlardagi Ismoil Samaniy, Xo'ja Axmad Yassaviy, Muxammad Tekesh Sanjar, Guri Ámir, Biybixonim sıyaqlı eń jaqsı ǵáziyne arxitekturalıq ótmishten qalǵan estelikleri menen bir qatarda xalqımızdıń bebaxo esteligi Xo'djayli qalasınıń áyyemgi ba orta asirdegi bólegi. Mizdakxon quriq muzeyi aymog'ida jaylasqan bul yadqarlik jergilikli xalıq arasında “qız úyi”, “sufining qızınıń úyi”, yamasa “sarayi” atları menen ataqlı.

Ulıwma maydanı 30 x3 metr bulgan bul bınanıń kirisiw aldından baslap quyilgan teksheler járdeminde ihkariga kirgenińizde estelik haqqında xar qıylı pikirler ámeldegi bulib uzingizni basqa bir olamga - yeti qabat jer astındaǵı sarayǵa kirgen sıyaqlı xis etip, onıń ústinde qansha topıraq bar eken degen pikirge beriliwińizdi bilmay qalasız. Daslep qapı artı daǵı gúmbez menen bastırılǵan diywalları menen múyeshleri xar qıylı naǵıslar menen bezetilgen turt múyeshtegi kishi xanaǵa kireyiz. Keyininen uzın dáliz buylab quyilgan teksheler járdeminde segiz metr tómende jaylasqan úlken oraylıq zalga o'tasiz. Diywalları jáhándıń turt tamoniga qaratip qurılǵan bul zal segiz qirli úlken gúmbez menen bastırılǵan. Diywallar daǵı gerbishler arasına quyilgan “gulbonalar” kóz aldıńizge aspan daǵı juldızlardı yadǵa saladı. Onıń múyeshlerindegi tekshe formasındaǵı pitilgen naǵıslar menen stalaktitlar bolsa sol dáwirdegi sheberliktiń chuqqisi ekenliginen bildirgi berip turǵan sıyaqlı. Názerińizda jáne de joqarı kutargan waqtında oraylıq xananki yorig'lantirib turǵan osna shınjırlı altın keshki payıtlardıń orınlarındı kóresiz, jáne de joqarı tamonida gúmbezdiń hár qiriga bir-birdan ornatılǵan jazıw naǵıslı segiz tor oraylıq zalni kúndizgi kúni jarıqlantirib turǵan.
Zal poli qiriga ornatılǵan gerbishler menen tósalgan. Onıń ortasında aspan kók reńli plitalardan ibarat turt múyeshtegi arnawlı kishkene maydan isletilingen. Ráwiyatlarǵa qaraǵanda, ol Nazlimxon suluga aslam Abutalipning gúmbezden uzını tastap nobid bulgan urni. Sol sebepli de qızdıń úyine kelgen ziyaratshılar bul maydandı aylanıp utar eken.
Oraylıq zalning arqa hám shıǵıs tárepinde ústi yarım gúmbez formasında bastırılǵan aldı ashıq supali jaylar qurılǵan. Házirge waqıtta olardıń ekewinde de qábirler bar. Ráwiyatlarǵa qaraǵanda arqadaǵısı Nazlimxon sulu atlı qızǵa, shıǵısdaǵısı sol bınanı qurǵan usta jigit Abutalipga tiyisli. Qábirlerdiń ústine islengen tarawnlar buzilib búgingi kúnde olardıń tek tómen qatarları kek saqlanǵan. 1928-1929 - jıllarda yadqarlikda qozish jumısların alıp barǵan professor A. Yu. Yakubovskiyning jazıwına qaraǵanda bul tarawnlarning ekewi de altın plitalar menen bezetilip, olardıń diywallarında parsı tilinde jazılǵan filosofik qatarları bulgan. A. Yu. Yakubovskiy kóshirip alǵan bul jazba derekler shıǵıstı izertlewshi alım A. A. Nekrasov tamonidan o'qilib, oǵan tushinik bergen. Olardıń birinde “Ómir ájayıp, lekin ol máńgi emesligi ukinchli” dep jazılǵan qatarlardı o'qiysiz.
Professor A. Yu. Yakubovskiyning “Qız úyi” dep atalǵan bul estelik XIv ásirlerge tiyisli jer astı mavzoleyi birinshi ilimiy izertlewi odan keyingi dáwirlerde estelikti izertlew etken ilimpazlar B. N. Zasipin hám v. N. Yagodinlar qabıl etken. Lekin 1959 - jılı bul estelikti qayta qayta tiklewge baylanıslı alıp barılǵan arxeologik islerdiń natiyjasida Tashkentlik arxeolog alım v. I. Filimonov Nazlimxon sulu XIII-XIv- ásirlerde jer astına qurılǵan mavzoley emes, XII ásirdiń aqırı XIII ásirdiń baslarında yaǵniy Chingizxon askarlari ulkamizni basıp olgunga shekem qurılǵan saray degen pikirge keledi.
Topıraq qorǵan (eramizǵa shekemiy I-vI ásirler) Sultan Uvays taw dizbesinen bir neshe kilometr qublada jaylasqan. Bul qorǵan áyyemgi dáwirde, Afrigidlar úrim-putaǵı húkimetke keliwinen aldın, Áyyemgi Xorezm hukmdorlarining rezidenciyası bolıp xızmet etken. Esteliktiń atı, onıń házirgi jaǵdayınan kelip shıǵıp, úlken topıraq tóbelik degen mánisti ańlatadı.