Mizdakxan kompleksi

Joba:
1 Mizdakxan – kompleksi

2.Nazlimxansulu jer astı mavzoleyi
3.Ellikqalada áyyemgi qorǵanlar
Mizdakxan - kompleksi

Qaraqalpaqstan ulkasida áyyemgi jaylasıw tas dáwirine tuwrı keledi. Áyyemgi Xorezm mámleketi Amudaryanıń quyar jayında biziń eramızǵa shekem vII-vi ásirlerde jaylasqan. Qaraqalpaqstandıń eski paytaxtı - Xujaylidan úsh kilometr orında ájayıp tariyxıy - arxeologik kompleks Mizdakxan jaylasqan bolıp, ol úsh xolmax turadı. Ilimpazlar biziń eramızǵa shekem Iv- asirde qurılıp, XII - asirde tatar-mongollar tamonidan obaǵa dus kelgen, olardıń eń áyyemgisi esaplanǵan Gaur - qa'la eli ko'plagan zaraostrizm áwliyeler Mizdakxanning ichgi bóleginde jaylasqan. Qa'la Xorezm mámleketiniń iri sawda - xunarmandchilik orayı bolıp, ol arqalı Buyul Jipek jolınıń qubla tarmaqlarınıń biri ótken, bularǵa qazib tabılǵan qustıń suwreti, altın ipli gezlemelerdiń qaldıqları, Xind okeanı tas ıdıslar, koraldan jasalǵan kiyimlerdiń qaldıqları dálil bóle aladı.
Mizdakxandan onsha alıs jaylawmaǵan áyyemgi, biziń dáwirimizgacha kelgen zoraostrizmning diniy qurılısı Shilpiq jaylasqan. Sońǵı izertlewlerge qaraǵanda zaroastrizm táliymatı áyyemgi Xorezmde paudo bolǵan jáne onıń payǵambarı Zardushtra múqaddes kitap “Avesto” dıń áyyemgi qatarlarin jazǵan.
Ellikqalada áyyemgi qo'rg'onlar Qirqqiz qa'la, Ayaz qa'la, Ishan qa'la mavzoleyi jaylasqan. Olardan Topıraq qa'la II-Iv asirde Xorezm xonligining orayı bolǵan. Ájayıp saraylar, tek shiyki ılay skulpturalar, zallar, arxeologik izertlewler nátiyjesinde tabıladı. Olarda patshalar, qara tanli askarlar, oyınshılar súwretlengen.
Mámleket 712- jılı arablar tamonidan basıp alınǵan. Mizdakxan qa'lasidagi ájayıp estalik- Nazlimxansulu jer astı mavzoleyi úsh dáwir tuwrı keledi, onıń eń birinshi qurılısları XII asirde baslanǵan. Onıń átirapında medrese hám Erejep xalifi mavzoleyining qaldıqları tabılǵan bolıp, olar IX-XI ásirlerge tuwrı keledi. Áyyemgi Xorezm jolları arqalı onıń pútkil tariyxı dawamında XvI ásir ortalarına kelip shıǵıstan batısqa qaray karvonlar ótip turǵan. Bularda Usturt tegisliginen Ullı Jipek jolında jaylasqan karvon-saraylar, qudıqlar hám basqa da suw saqlaǵısh qurılıslar dálilleydi.
Adamlarning áyyemgi turar jayları Xorezm mámleketinde ashılǵan bolıp hám shólga jaqın bolıp, olar neolit dáwirine (biziń eramızǵa shekem vI-III ásir) tuwrı keledi. Bul orınlarda ańshı hám balıqchi qáwimleri jaylasqan. Qubla menen baylanıs áqibetinde Amudaryanıń quyarlarida biziń eramızǵa shekem II asirde yerni suvg'arib egiw payda bolǵan. Xorezm tsivilizatsiyasining baslanıwı arxiak mádeniyat (biziń eramızǵa shekem vII-v ásir) dáwirine tuwrı keledi. Bul dáwirde Kuzali-ernek qa'lachasi hám Jing'illi qo'rg'on qurılǵan. Sonnan qa'la jasawshıları hám awıl jasawshıları kelip shıqqan. Biziń eramızǵa shekem vi ásirdiń ortalarında Xorezm Axamanidlar tárepinen basıp alınadı. Elda jedel materiallıq almashiniuvlar júz beredi.
Biziń eramızǵa shekem v-Iv asrlatda Xorezm ǵárezsiz ravshda rawajlanǵan. Xorezmlikler biziń eramızǵa shekem Iv-III ásirlerde xalıqtan hám sırtdan alıp kelingen elementlerdi qarmaqtirib hám rawajlantirib óziniń mádeniyatın rawajlantıradı.
XII-XIII ásirlerde dúzilgen, Indiyadan kavkazgacha shozılǵan úlken mámleket Xorezmshoxlar dáwirinde mádeniyat hám xunarmandchilik rawajlanǵan. Bul saltanati, sarayları hám diniy jayları kózge taslanıp, olar hájje oymaları, jazılǵan plitalar menen bezetilgen. Sonnan keyin xunarmandchilik rawajlanadı.
Mongollar basıp alǵannan keyin Xorezm XIII asirde Altın orda quramiga kiredi hám oǵan úlken tásir kórsetedi. Xorezm paytaxtı - Urǵanch Oraylıq Aziya qa'lalarini baylaw karvon jolları buylarida jaylasqan. Ol Oraylıq Aziyanıń iri xunarmandchilik orayına aynalǵan. Bul dáwir keramikasida xar qıylı sa'nat usıllarınan paydalanǵan, oyli hám betlik naǵıslar, grelirovka, shtamp, bezew mativlari ósimlikke uqsas naǵıslar, shınınan islengen naǵıslar keń paydalanılǵan.
Qaraqalpaqstan jerinde orta ásir ilimpazları Al-Beruniy, Al- Xorezmiy, Najmiddin Kubrolar jetisip shıqqan. XIX ásir XX ásir basları daǵı ullı shoyir Ajiniyoz, Berdax jasap dóretiwshilikot menen shuǵıllanǵan.